Υπάρχει πάντα ένας Δον Κιχώτης

«Δεν είναι σωστό οι τίμιοι άνθρωποι να γίνονται δήμιοι των άλλων ανθρώπων». Αυτό είπε ο Δον Κιχώτης όταν συναντήθηκε με τους αλυσοδεμένους σκλάβους στις γαλέρες.

Αυτή τη φράση διάλεξε και ο Κλάουντιο Μάγκρις για να ξεκινήσει την ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης με την ευκαιρία της ανακήρυξής του σε επίτιμο διδάκτορα. Κι ύστερα έπιασε να μιλά για το δίκαιο και τη λογοτεχνία. Για την αναγκαιότητα να εφαρμόζονται καμιά φορά με αυστηρότητα οι νόμοι. Για τις ψυχρές αξίες της δημοκρατίας απέναντι στις θερμές αξίες της λογοτεχνίας. Χωρίς την ύπαρξη των πρώτων, είπε ο Τριεστίνος συγγραφέας, δεν υπάρχει τρόπος να εφαρμοστούν οι δεύτερες, που ανήκουν στη σφαίρα των συναισθημάτων και της ιδιωτικής ζωής: η αγάπη, η φιλία, ο ερωτισμός, η τέχνη, η θρησκεία.

Λίγες ώρες νωρίτερα, ο Μάγκρις είχε εξηγήσει σε συνέντευξή του στην Ελ Παΐς τους λόγους για τους οποίους γράφει. «Υπήρξαν πολλοί μεγάλοι συγγραφείς», είπε, «που δεν κατανοούσαν τον κόσμο στον οποίο ζούσαν, κι έτσι οι πολιτικές τους θέσεις ήταν παράδοξες. Πάρτε τον Σελίν ή τον Χάμσουν. Στην περίπτωσή μου, όταν γράφω θέλω να αντιγράφω την πραγματικότητα, να καταγράφω αυτά που βλέπω. Κι αυτά που βλέπω είναι η υπέροχη ποικιλομορφία του κόσμου και ο πλούτος των αντιθέσεων που υπάρχει στα σύνορα. Γράφω κόντρα στη λήθη και κόντρα στον χρόνο, για να σώσω ορισμένα πράγματα: φτιάχνω μια μικρή Κιβωτό του Νώε, αλλά με πολύ πιο εύθραυστα υλικά. Γράφω για να διαμαρτυρηθώ. Γράφω για να βάλω λίγη τάξη σ' αυτόν τον κόσμο που τον εισπράττω με άτακτο και χαώδη τρόπο, γράφω όμως και για να καταστρέψω την ψεύτικη τάξη με την οποία παρουσιάζεται καμιά φορά η πραγματικότητα. Ασχολούμαι με τη μοίρα των άλλων ανθρώπων για να καταλάβω τη δική μου. Ψάχνω έναν λαβύρινθο. Δεν ξέρω τι θα βρω στο τέλος».

Έχει άραγε καμιά σχέση ο σημερινός κόσμος μ' εκείνον που τόσο καλά έχει μελετήσει ο Μάγκρις, τον κόσμο της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας; «Το χαρακτηριστικό εκείνης της εποχής, εκτός από την κατάρρευση του κράτους, ήταν η συνειδητοποίηση του τέλους του ενιαίου πολιτισμού, μιας σκέψης που συλλάμβανε με ενιαίο τρόπο τον κόσμο. Το έργο του Μούζιλ, για παράδειγμα, είναι ένα εργαστήρι του μηδενισμού, όπου όμως εκείνος δεν παραδίδεται ποτέ, πολεμά διαρκώς όπως οι αντάρτες. Ο Κράους, πάλι, θεωρούσε ότι εργαζόταν σε ένα αστρονομικό παρατηρητήριο του τέλους του κόσμου. Από τους συγγραφείς αυτούς συγκρατούμε την ειρωνεία τους, την ικανότητά τους να συλλαμβάνουν τις αποχρώσεις και να ελίσσονται, το θάρρος τους να λένε "ίσως". Το μάθημα που μας διδάσκουν είναι ότι δεν πρέπει ποτέ να λυγίζουμε μπροστά στο παρόν. Υπάρχει πάντα ένας Δον Κιχώτης κι ένας Σάντσο. Υπάρχουν πολλές οπτικές γωνίες, όχι μια τηλεοπτική οθόνη όπου τα πράγματα συμπίπτουν με την απεικόνισή τους».