Τρίτη 27 Αυγούστου 2013

Η κοινωνιολογία του γέλιου

Αναρχικό γέλιο: Το γέλιο ως όπλο καταστροφής της λογικής της ειλημμένης πραγματικότητας και απελευθέρωσης από τις νόρμες που αυτή επιβάλλει. Περιέχει απομαγευτικά ψήγματα (βλ. παρακάτω), αλλά δεν εργαλειοποιεί την ιδεολογική κριτική ως μέσο επίτευξης κάποιου καταφατικά εννοούμενου στόχου.
Κειμενικά παραδείγματα: Swift, πρώιμος Chaplin, αδελφοί Marx, Monty Python.
Σαδομαζοχιστική τροπικότητα.

Ανήμπορο γέλιο: το γέλιο που προκαλεί μια πραγματικότητα που εμφανίζεται η ίδια ως καθ’ υπέρβαση του φυσικού ή λογικού. Ομοιοπαθητικό σε χαρακτήρα, αποκαθιστά το γέλιο το οποίο λείπει από τον γελοίο χαρακτήρα της πραγματικότητας. Η άλλη, ουσιαστικά, όψη της ήττας απ’ τα πράγματα. Σημαντικές συγγένειες με το αναρχικό γέλιο αν ειδωθεί απομονωμένα. Η διαφοροποίησή του έγκειται σε μεγάλο βαθμό στο ευρύτερο συγκείμενο.
Κειμενικό παράδειγμα: Kafka, Ionesco, Beckett.
Μαζοχιστική τροπικότητα.

Ανθρωπιστικό γέλιο: το γέλιο της συναίσθησης της ανθρώπινης περατότητας, ματαιότητας ή αδυναμίας. Οικουμενικού και “εγκάρδιου” χαρακτήρα, έχει απεμπολήσει την οξύτητα και την καυστικότητα, δείχνει συμπόνοια και συμπάθεια προς τις ιδιαιτερότητες της ανθρώπινης φύσης και της ανθρώπινης επιθυμίας.
Κειμενικό παράδειγμα: Erasmus, Rabelais, Cervantes, Tati.
Ουδέτερη τροπικότητα.

Αποδομητικό γέλιο: Το γέλιο ως μέσο ενσυνείδητης κριτικής σε αυτόν που γελάει, και που, γελώντας, αναπαράγει άκριτα την ήδη προβληματική κοινωνική “ομοφωνία” περί του τι είναι φυσιολογικό ή αποδεκτό και τι όχι.
Κειμενικό παράδειγμα: Sascha Baron Cohen, Richard Pryor, Lenny Bruce.
Σαδιστική τροπικότητα.

Απομαγευτικό γέλιο: το γέλιο ως μέσο διάτρησης του ιδεολογικού ψεύδους. Κληρονομιά του διαφωτισμού. Δεν παραδίδεται ποτέ στην ευθυμία ως αυτοσκοπό, αλλά αποτελεί εργαλειακό μέσο πολεμικής, μέσο περάσματος προς την συνειδησιακή ωριμότητα.
Κειμενικό παράδειγμα: Marx, Zizek, στοιχεία του ύστερου Chaplin.
Σαδιστική τροπικότητα.

Κατασταλτικό γέλιο: Το γέλιο ως μέσο στιγματισμού και περιθωριοποίησης αυτού που παραβιάζει τις νόρμες, του περιθωριακού, του απροσάρμοστου. Βαθιά συντηρητικού ιδεολογικού χαρακτήρα. Διατηρεί τον κυνισμό του απομαγευτικού γέλιου, αλλά για να νομιμοποιήσει και όχι για να επερωτήσει “παραδοσιακές” δομές.
Κειμενικό παράδειγμα: η ελληνική “κωμωδία” στην πλειοψηφία της. Αρκετές όψεις του Αριστοφάνη.
Σαδιστική τροπικότητα.

Ψυχαναγκαστικό γέλιο: Το γέλιο ως σύμπτωμα. Διαφέρει από το νευρικό γέλιο γιατί δεν έχει παροδικό χαρακτήρα, καθώς και από όλα τα προηγούμενα είδη γιατί δεν προϋποθέτει το διαλεκτικό αντίβαρο της σοβαρότητας. Εδώ έχει εκλείψει κάθε αυθεντική ευθυμία, αλλά και κάθε ενσυνείδητη και κριτική διάσταση.
Σαδομαζοχιστική τροπικότητα.

Παρασκευή 23 Αυγούστου 2013

Μανιφέστο αντίστασης

Ι
Μην ψάχνεις ποτέ τους λόγους για τους οποίους πρέπει να αντισταθείς. Δεν θα τους βρεις ποτέ, γιατί δεν υπάρχουν λόγοι να αντισταθείς. Η αντίσταση δεν βασίζεται σε λόγους. Η αντίσταση είναι προσανατολισμός της ύπαρξης, δεν ανήκει στην τάξη των έλλογων υπολογισμών.

ΙΙ
Όσο υποκρίνεσαι πως ψάχνεις τους λόγους, όσο ξοδεύεις τη ζωή σου ψάχνοντας εκεί όπου είναι σίγουρο ότι δεν θα βρεις τίποτε, τόσο θα σου προσφέρονται λόγοι να μην αντισταθείς. Γιατί βέβαια υπάρχουν ένα σωρό λόγοι για να συναινέσεις με ό,τι υπάρχει γύρω σου. Ο κόσμος είναι γεμάτος λόγους για να μην αντισταθείς. Η μεγαλύτερη νομιμοποίηση της πραγματικότητας, όσο άδικη ή δολοφονική και αν καταλήξει να είναι αυτή, είναι ότι υπάρχει.

ΙΙΙ
Το χειρότερο που συμβαίνει, το χειρότερο που μολύνει την κάθε σου μέρα, γίνεται συνώνυμο του οικείου, αυτού το οποίο καταντάς να φοβάσαι να χάσεις. Όσο φοβάσαι το χειρότερο που δεν έγινε ακόμα περισσότερο από το χειρότερο που συνήθισες και θα εξακολουθείς να συνηθίζεις, τόσο θα γίνεσαι ο ίδιος μέρος του προβλήματος για το οποίο υποκρίνεσαι πως ψάχνεις λύσεις.

ΙV
Δεν κοροϊδεύεις κανέναν όταν λες ότι απλώς "προσπαθείς να ενημερωθείς αρκετά πριν αποφασίσεις για το πρακτέο." Ξέρεις πολύ καλά ότι αυτό δεν θα γίνει ποτέ. Ποτέ δεν θα πεις "αρκετά" στην "ενημέρωση". Η ενημέρωση που ζητάς είναι απλώς η εθιστική πρέζα που σου επιτρέπει να επιβιώσεις μέσα στο αβίωτο.

V
Δεν κοροϊδεύεις κανέναν όταν λες ότι θα ήθελες να αντισταθείς αλλά δεν βρίσκεις άλλους που να αντιστέκονται. Η αντίσταση δεν βασίζεται στη θέληση, δεν αποτελεί πράξη θέλησης. Η αντίσταση προϋποθέτει μόνο ένα "δεν γίνεται αλλιώς", χωρίς δόξα και χωρίς το παραμικρό ενδιαφέρον για το αν τούτη η βεβαιότητα αφορά οποιονδήποτε άλλο.

VI
Δεν κοροϊδεύεις κανέναν όταν λες ότι περιμένεις να σε πείσουν να αντισταθείς. Η απόφαση για αντίσταση δεν είναι συνέπεια επιτυχημένης πειθούς. Αυτό που είναι προϊόν επιτυχημένης πειθούς είναι η συνέργεια, η συνενοχή, και ο συμβιβασμός.

VII
Δεν κοροϊδεύεις κανέναν όταν επικαλείσαι "επιπλοκές", πολυπλοκότητες, δυσκολίες και δυσχέρειες που σε παρεμποδίζουν απ' το να αντισταθείς. Αυτό που ήξερε ο τελευταίος αγράμματος χωρικός που σήκωσε κάποτε την τσουγκράνα απ' το χώμα στον ουρανό είναι μόνο πως δεν μπορεί να ζήσει άλλο με τον ίδιο τρόπο, πως αυτό που ζει δεν είναι ζωή. Ο άνθρωπος αυτός δεν επέλυσε τίποτε, ούτε πίστεψε πως επιλύει κάτι. Απλά σταμάτησε να ψάχνει απαντήσεις και έγινε ο ίδιος η ερώτηση.

Τετάρτη 21 Αυγούστου 2013

Όσο μπορείς

Να αφανίζεις κάθε γραμμάριο λίπους απ' τους μύες της γλώσσας. Να είσαι εχθρός της ομορφιάς εκείνης που θρέφει την κυτταρίτιδα των εγκεφάλων. Να αφήνεις πίσω σου όχι τη λαμπερή, ζεστή αίσθηση του έργου χειρός αλλά μηχανισμούς γεμάτους ελατήρια που εγκυμονούν θανατηφόρες για την ιδεολογική συνήθεια εκπλήξεις.

Πέμπτη 15 Αυγούστου 2013

Τυφλή υπακοή

Ένα από τα πιο διάσημα πειράματα μελέτης της υπακοής στην ψυχολογία διεξήχθη από τον Stanley Milgram (1963) . Ο Stanley Milgram, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Yale, επικεντρώθηκε στο πείραμα του, στη σύγκρουση μεταξύ υπακοής στην εξουσία και της προσωπικής συνείδησης. Ο ερευνητής ήθελε να διερευνήσει τις αιτιολογήσεις που προέβαλαν οι δεσμοφύλακες των Στρατοπέδων Συγκέντρωσης της Ναζιστικής Γερμανίας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Δίκη της Νυρεμβέργης, ότι η υπακοή τους βασιζόταν αποκλειστικά στην εφαρμογή των διαταγών των ανωτέρων τους. Στο επιστημονικό άρθρο που ακολουθεί θα παρακολουθήσετε και 2 άκρως ενδιαφέροντα βίντεο για το συγκεκριμένο πείραμα.
Τα πειράματα ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1961, ένα χρόνο μετά τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν (Adolf Eichmann) στην Ιερουσαλήμ. Ο Μίλγκραμ επινόησε το πείραμα για να απαντήσει στο ερώτημα "Θα μπορούσε να συμβαίνει ότι ο Άιχμαν και οι συνεργοί του στο Ολοκαύτωμα «απλώς εκτελούσαν διαταγές»; (Milgram, 1974).
Ο Milgram επέλεξε τους συμμετέχοντες στο πείραμα από άρρενες που παρουσιάστηκαν ως εθελοντές, «σε μια μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Yale». Η διαδικασία ήταν ότι οι συμμετέχοντες, χωρίζονταν σε ζεύγη, όπου μετά από κλήρωση κάποιος θα έπαιζε τον ρόλο του «μαθητή» και ο άλλος του «δασκάλου». Η κλήρωση βέβαια ήταν ψευδεπίγραφη, ώστε ο εθελοντής να ήταν πάντα ο "δάσκαλος" και ο "μαθητής" να ήταν συνεργάτης του Μίλγκραμ (που προσποιείτο ότι ήταν και αυτός εθελοντής).
Ο "μαθητής" (μέλος της ομάδας που ονομάζεται Mr. Wallace) κλεινόταν σε ένα δωμάτιο και του εφάρμοζαν ηλεκτρόδια που συνδέονταν με τα χέρια του. Ο "δάσκαλος" και ο ερευνητής ήταν σε ένα διπλανό δωμάτιο που υπήρχε μια ηλεκτρική γεννήτρια και μια σειρά από διακόπτες από 15 Volt (Ελαφρύ Shock) σε 375 Volt (Κίνδυνος: Σοβαρό Shock) έως 450 Volt (ΘΑΝΑΤΟΣ).
Στόχος :
Ο Milgram (1963) εστίασε στην έρευνα του στο πόσο μακριά θα μπορούσαν να πάνε οι άνθρωποι που υπακούν σε διαταγές εάν οι ενέργειες τους βλάπτουν κάποιον άλλον άνθρωπο. Ο Stanley Milgram ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για το πόσο εύκολα οι απλοί άνθρωποι θα μπορούσαν να επηρεαστούν ώστε να διαπράττουν φρικαλεότητες, όπως για παράδειγμα, οι Γερμανοί στον Β 'Παγκόσμιο Πόλεμο.
Διαδικασία :
Οι συμμετέχοντες "δάσκαλοι" ήταν 40 άνδρες, ηλικίας μεταξύ 20 και 50, των οποίων η εργασιακή κατάσταση ποίκιλε από ανειδίκευτους εργάτες έως υψηλό επαγγελματικό επίπεδο. Υπήρχε επίσης ένας "πειραματιστής" ντυμένος με μια λευκή φόρμα, που υποδύετο κάποιος ηθοποιός (όχι ο ίδιος ο Milgram).
Ο "μαθητής" (Mr. Wallace) ήταν δεμένος σε μια καρέκλα σε άλλο δωμάτιο και είχε επάνω του ηλεκτρόδια. Στον "μαθητή" ζητήθηκε να μάθει κάποια ζευγάρια λέξεων και ο "δάσκαλος" ονομάτιζε την πρώτη λέξη του ζεύγους, ζητώντας την αντιστοιχία από μια λίστα με τέσσερις πιθανές επιλογές.
Ο "δάσκαλος" έχει την υποχρέωση να εφαρμόσει ένα ηλεκτρικό σοκ κάθε φορά που ο μαθητής κάνει ένα λάθος, αυξάνοντας το επίπεδο του σοκ κάθε φορά. Υπήρχαν 30 διακόπτες στη γεννήτρια από 15 V. (ελαφρύ σοκ) έως 450 V. (ΘΑΝΑΤΟΣ).
Ο "μαθητής" έδινε κυρίως λανθασμένες απαντήσεις και για κάθε μια από αυτές ο δάσκαλος του εφάρμοζε ένα ηλεκτρικό σοκ. Όταν ο "δάσκαλος" δίσταζε να συνεχίσει και στρεφόταν προς τον πειραματιστή για καθοδήγηση, του εδίδετο κάποια εντολή μέσα από ένα πρότυπο εντολών:
Εντολή 1 : παρακαλώ να συνεχίσετε.
Εντολή 2: το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε.
Εντολή 3 : Είναι απολύτως απαραίτητο να συνεχίσετε.
Εντολή 4 : δεν έχετε καμία άλλη επιλογή από το να συνεχίσετε.
Αποτελέσματα :
Το 65% (τα δύο τρίτα) των συμμετεχόντων, συνέχισε στο υψηλότερο επίπεδο των 450 V. Όλοι οι συμμετέχοντες συνέχισαν έως τα 300 V.
Ο Milgram έκανε περισσότερα από ένα πείραμα - συνολικά 18 παραλλαγές της μελέτης του. Το μόνο που έκανε ήταν να μεταβάλει την κατάσταση / συνθήκες, για να δει πώς αυτό θα επηρέαζε την υπακοή.
Οι απλοί άνθρωποι είναι πιθανό να ακολουθήσουν τις διαταγές που έδωσε μια μορφή εξουσίας, ακόμη και στον υπέρτατο βαθμό της δολοφονίας ενός αθώου ανθρώπου. Η υπακοή στην εξουσία είναι ριζωμένη σε όλους μας από τον τρόπο με τον οποίο έχουμε μεγαλώσει: «Να τηρείτε ότι σας υποδεικνύουν οι γονείς, οι δάσκαλοι, οι έχοντες εξουσία, κύρος κλπ»
Μεθοδολογικά Ζητήματα
Οι μελέτες Μίλγκραμ διεξήχθησαν σε συνθήκες εργαστηρίου και πρέπει να αναρωτηθούμε αν αυτό μας λέει κάτι για τις καταστάσεις της πραγματικής ζωής. Εμείς υπακούμε σε μια σειρά εντολών, σε πραγματικές συνθήκες ζωής, που είναι πολύ πιο διαφορετικές από ότι οι οδηγίες για εφαρμογή ηλεκτροσόκ σε ανύποπτους ανθρώπους και θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε ποιοι παράγοντες λειτουργούν στην καθημερινή υπακοή. Το πείραμα του Milgram θα ήταν πιο κατάλληλο για την διερεύνηση του τι συμβαίνει σε ένα στρατιωτικό πλαίσιο.
Οι συμμετέχοντες στη μελέτη του Μίλγκραμ ήταν όλοι άνδρες. Δεν είναι γνωστό ποια θα ήταν τα ευρήματα για τις γυναίκες
Στη μελέτη του Μίλγκραμ οι συμμετέχοντες ήταν μια αμφιλεγόμενη επιλογή δείγματος. Οι συμμετέχοντες ανταποκρίθηκαν σε μια πρόσκληση μέσω εφημερίδων. Μπορεί λοιπόν να έχουν μια τυπική "προσωπικότητα εθελοντή" - δεν έχουν όλοι οι αναγνώστες εφημερίδων αυτό το είδος της προσωπικότητας. Τέλος, είναι πιθανόν, όλοι να είχαν οικονομικά προβλήματα, ώστε να ήταν πρόθυμοι να συμμετέχουν για μερικές ώρες σε ένα πείραμα, για ένα συγκεκριμένο χρηματικό ποσό.
Ηθικά Ζητήματα
Οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι οι "μαθητές" ήταν πραγματικά πρόσωπα και επίσης πραγματικοί εθελοντές και δεν γνώριζαν ότι ήταν μέλη της ερευνητικής ομάδας του Milgram.
Προστασία των συμμετεχόντων - Οι συμμετέχοντες εκτέθηκαν σε εξαιρετικά στρεσογόνες καταστάσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ψυχολογική βλάβη.
Ωστόσο, ο Milgram παρακολούθησε κλινικά τους συμμετέχοντες μετά το πείραμα και για ένα χρονικό διάστημα, ώστε να διασφαλιστεί ότι δεν διαταράχθηκε η ψυχική τους υγεία.

Τετάρτη 7 Αυγούστου 2013

Περί νοήματος

Πού είναι το μυστήριο των πραγμάτων;
Πού βρίσκεται και δε φανερώνεται
Τουλάχιστον να μας δείξει πως είναι μυστήριο…
Το ποτάμι τι ξέρει γι’ αυτό, το δέντρο τι ξέρει;
Κι εγώ, που τίποτα περισσότερο από αυτά δεν είμαι
Τι ξέρω γι’ αυτό;
Οταν τα πράγματα κοιτάζω κι όταν σκέφτομαι
Τι σκέφτονται οι άνθρωποι γι’ αυτά,
Γελώ σαν ρυάκι που δροσερό κυλά στις πέτρες.
Γιατί το μοναδικό κρυφό νόημα των πραγμάτων
Είναι το ότι νόημα κρυφό δεν έχουνε κανένα.
Απ’ όλα τα όνειρα των ποιητών,
Και απ’ των φιλοσόφων όλες τις σκέψεις,
Απ’ όλα τα παράδοξα, το πιο παράδοξο είναι
Ότι τα πράγματα είναι ακριβώς αυτό που φαίνονται
Και τίποτα να καταλάβεις δεν υπάρχει.
Ναι, είναι αυτό που οι αισθήσεις μου έμαθαν μόνες τους:
Τα πράγματα δεν έχουν όνομα, ύπαρξη μόνο.
Τα πράγματα είναι το μοναδικό κρυφό
Νόημα των πραγμάτων.

Φερνάντο Πεσσόα ή Αλμπέρτο Καέιρο ή Ρικάρντο Ρέις ή Αλβάρο Ντε Κάμπος ή Αλεξάντερ Σέρτς...

Κυριακή 4 Αυγούστου 2013

Η ελευθερία είναι δουλεία

Παράδοξη παρηγοριά των θεωριών συνωμοσίας: η ιδέα ότι όσο άσχημα και αν είναι τα πράγματα, κάποιος ωστόσο έχει τον έλεγχο, κάποιος κρατάει το τιμόνι. Το “αόρατο χέρι” του Σμιθ παραμένει στην θέση του ρυθμιστή, έστω και ως ενσυνείδητα ελεγχόμενος και κακόβουλος δράστης: είμαστε ακόμα ασφαλείς μέσα στον μαγεμένο κύκλο της θεολογίας της αγοράς. Έτσι προστατεύεται κανείς από την πολύ φρικτότερη σκέψη ότι κανείς δεν έχει τον έλεγχο, και ότι το τιμόνι δεν βρίσκεται στα χέρια κανενός μέχρις ότου κάποιος αποφασίσει να το αρπάξει δια της βίας. Έχοντας συνηθίσει στην ιδέα ότι η ελεύθερη επιλογή αφορά χαρτιά τουαλέτας, αποσμητικά ή σεξουαλικές στάσεις στο κρεβάτι, οι δυτικές κοινωνίες ανακαλύπτουν τελικά ότι αυτό που τρέμουν πάνω από όλα είναι το πραγματικό της ελεύθερης επιλογής: η έλλειψη εγγυήσεων, το απρόβλεπτο των συνεπειών, το ανεπίστρεπτο της απόφασης. Για αυτό και είναι απόλυτα λογικό ότι το κεντρικό σύνθημα του φιλελευθερισμού ήταν “δεν υπάρχουν επιλογές”, δηλαδή ότι η ελευθερία συνίστατο στην πραγματικότητα στην ώριμη αποδοχή της εξάλειψης κάθε οντολογικά σημαίνουσας ελευθερίας. “Η ελευθερία είναι δουλεία” έλεγε το σλόγκαν του καθεστώτος στο 1984· το δικό μας είναι: "η δουλεία είναι ελευθερία", και έτσι το να δέχεσαι ότι το μέλλον σου βρίσκεται στα χέρια αόρατων και μοχθηρών τραπεζικών κύκλων ή κλειστών κλαμπ είναι σαφώς λιγότερο απειλητικό για την αυτοαντίληψή σου ως ελεύθερου όντος απ’ το να πειστείς ότι το βάρος της απόφασης, όλο και πιο ασήκωτο, πέφτει στα δικά σου χέρια.