Κατά τον δαίμονα εαυτού

Παράδεισος και κόλαση

Ο παράδεισος είναι ένας τόπος τέλεια αναπαυτικός, αλλά, μακροπρόθεσμα, κάπως μονότονος, αφού ούτε ο θεός μπόρεσε να επινοήσει μια αιώνια ψυχή.

Όμως και η κόλαση είναι ένας τόπος τέλεια αναπαυτικός, αφού η παραμικρή στεναχώρια, η ελαφρότερη ενόχληση, αν παρατεινόταν αιωνίως, θα μετατρεπόταν σ' ένα ατέρμονο μαρτύριο, κι ο θεός, δεδομένης της απόλυτης δικαιοσύνης του (για να μη μιλήσουμε για την απόλυτη καλοσύνη του), δεν μπορεί να επιβάλει μιαν απεριόριστη τιμωρία σ' ένα ον περιορισμένης ευθύνης όπως είναι ο άνθρωπος.

Ο παράδεισος και η κόλαση, επομένως, είναι κατ' ουσίαν ίδια. Αυτό, όμως, δεν το ξέρουν ούτε οι ευσεβείς ούτε οι κολασμένοι, γι' αυτό και οι μεν δεύτεροι βασανίζονται με την ιδέα ότι χάνουν τις ηδονές του παραδείσου, οι δε πρώτοι αντλούν τη μεγαλύτεροι απόλαυση τους από τη σκέψη ότι γλίτωσαν τα βασανιστήρια της κόλασης.

Κάρλο Φραμπέτι - απόσπασμα από το βιβλιο "Η σιωπή της καμηλοπάρδαλης"

Τα Δώρα της Σελήνης

Η Σελήνη, που είναι η παραξενιά η ίδια, κοίταξε από το παράθυρο την ώρα που κοιμόσουν στην κούνια σου και είπε στον εαυτό της : “Αυτό το παιδί μ’ αρέσει”.

Και κατέβηκε με μαλακές κινήσεις τη συννεφένια σκάλα της και πέρασε αθόρυβα ανάμεσα απ’ τα τζάμια. Έπειτα απλώθηκε πάνω σου με την απαλή τρυφερότητα μιας μητέρας και απόθεσε τα χρώματά της πάνω στο πρόσωπό σου. Οι κόρες των ματιών σου έμειναν πράσινες, και τα μάγουλά σου ασυνήθιστα χλωμά. Κοιτάζοντας με θαυμασμό αυτή την επισκέπτρια τα μάτια σου μεγάλωσαν τόσο παράξενα και σου έσφιξε τόσο τρυφερά το στήθος, που σου ‘μείνε για πάντα η επιθυμία για δάκρυα.

Ωστόσο, μέσα στο ξέσπασμα της χαράς της, η Σελήνη γέμιζε όλο το δωμάτιο σα μια φωσφορική ατμόσφαιρα, σαν ένα λαμπερό ψάρι. Και όλο αυτό το ζωντανό φως σκεπτόταν και έλεγε: “Θα υποστείς αιώνια την επιρροή του φιλιού μου. Θα ‘σαι όμορφη με το δικό μου τρόπο. Θα αγαπήσεις αυτό που αγαπώ και αυτό που μ’ αγαπά: το νερό, τα σύννεφα, τη σιωπή και τη νύχτα, την απέραντη και πράσινη θάλασσα· το άμορφο και χιλιόμορφο νερό· τον τόπο όπου δε θα πάς· τον εραστή πού δε θα γνωρίσεις· τα τερατόμορφα λουλούδια· τα αρώματα πού φέρνουν παραλήρημα· τις γάτες που λιγώνονται πάνω στα πιάνα και που βογκούν σα γυναίκες, με μια βραχνή και γλυκιά φωνή!

Και θα αγαπηθείς από τους εραστές μου, θα θαυμαστείς από τους θαυμαστές μου. Θα είσαι η βασίλισσα των άνθρωπων που ‘χουν πράσινα μάτια, που τους έσφιξα κι αυτών το στήθος μέσ’ στα νυχτερινά χάδια μου· αυτών πού αγαπούν τη θάλασσα, την απέραντη, ταραγμένη και πράσινη θάλασσα, το άμορφο και χιλιόμορφο νερό, τον τόπο πού δεν βρίσκονται, τη γυναίκα πού δεν ξέρουν, τα σκυθρωπά λουλούδια που μοιάζουν με λιβανιστήρια μιας άγνωστης θρησκείας, τα αρώματα που παραλύουν τη θέληση, και τα άγρια και ηδονικά ζώα πού είναι τα σύμβολα της τρέλας τους”.

Γι’ αυτό, καταραμένο αγαπημένο χαϊδεμένο παιδί, είμαι τώρα ξαπλωμένος στα πόδια σου, ψάχνοντας σ’ όλο σου το πρόσωπο την αντανάκλαση της φοβερής Θεότητας, της μοιραίας νονάς σου, της δηλητηριάστριας παραμάνας όλων των φεγγαροπαρμένων.

Σαρλ Μπωντλαίρ - Τα Δώρα της Σελήνης, 20 Πεζά Ποιήματα

Μπρεχτ

Είδα το παλιό να πλησιάζει, μα ερχόταν σα νέο. Σερνόταν πάνω σε καινούργια δεκανίκια που κανένας δεν είχε ξαναδεί και βρομούσε νέες μυρωδιές σαπίλας που κανείς δεν είχε πριν ξαναμυρίσει.

Μη χαίρεστε που σκοτώσατε το κτήνος. H σκύλα που το γέννησε ζει και είναι πάλι σε οργασμό.

Γιατί να λέμε βίαια τα νερά ενός ποταμού και όχι τις όχθες που τα περιορίζουν;

Αυτοί που είναι εναντίον της πολιτικής είναι υπέρ της πολιτικής που τους επιβάλλεται.

Η ανθρώπινη ράτσα έχει την τάση να θυμάται την κακομεταχείριση που έχει υποστεί παρά τις καλοσύνες. Τι μένει από ένα φιλί; Οι πληγές όμως αφήνουν σημάδια.

Μη φοβάστε τόσο πολύ τον θάνατο, όσο μια ανεπαρκή ζωή.

Είναι ευκολότερο να ληστέψεις ιδρύοντας μια τράπεζα παρά απειλώντας έναν ταμία.

Περιπλανώμενος

Η ζωή σταματά να έχει νόημα από τη στιγμή που χάνεις την ψευδαίσθηση ότι είσαι αιώνιος.

Η ζωή είναι τραγωδία σε κοντινό πλάνο, αλλά κωμωδία σε μακρινό πλάνο.

Όλα τα ανθρώπινα πλάσματα έχουν τρεις ζωές: τη δημόσια, την ιδιωτική και τη μυστική.

Οι άνθρωποι δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι η γνώμη τους για τον κόσμο είναι και μια εξομολόγηση για τον χαρακτήρα τους.

Για να σκεφτείς καινούργιες σκέψεις πρέπει να σπάσεις τα κόκαλα στο κεφάλι σου.

Οτιδήποτε μπορείς να φανταστείς είναι πραγματικό.

Ο άνθρωπος είναι λογικό ον. Μπορεί να σκαρφιστεί μια λογική αιτία για οτιδήποτε θέλει να πιστέψει.

Ελευθερία δεν είναι αυτό που κάνεις, αλλά αυτό που κάνεις μετά απ’ αυτό που σου κάνουν.

Το μόνο πράγμα που δεν χορταίνει ο κόσμος είναι οι υπερβολές.

Εάν πενήντα εκατομμύρια άνθρωποι επαναλαμβάνουν μια ανοησία, εξακολουθεί να είναι ανοησία.

Η ζωή είναι ο δισταγμός μεταξύ ενός θαυμαστικού και ενός ερωτηματικού. Στην αμφιβολία, υπάρχει και η τελεία.

Καμύ

Αν ήταν να γράψω εδώ ένα βιβλίο ηθικής, θα είχε εκατό σελίδες από τις οποίες οι 99 θα ήταν λευκές. Στην τελευταία, θα έγραφα:”Ένα μόνο καθήκον γνωρίζω: Aυτό της αγάπης”. Και για τα υπόλοιπα, λέω ό χ ι. Λέω ό χ ι με όλες τις δυνάμεις μου.

Μη βαδίζεις μπροστά μου γιατί μπορεί να μη σε ακολουθήσω. Μη βαδίζεις πίσω μου γιατί μπορεί να μη σε οδηγήσω. Βάδιζε πλάι μου και γίνε ο σύντροφός μου.

Στη μέση του χειμώνα ανακάλυψα ότι υπάρχει, εντός μου, ένα αήττητο καλοκαίρι.

Αυτοί που γράφουν ξεκάθαρα έχουν αναγνώστες. Αυτοί που γράφουν δυσνόητα, έχουν σχολιαστές.

Μπορεί να μην ήμουν πολύ σίγουρος για το τι πραγματικά με ενδιέφερε, αλλά ήμουν απολύτως σίγουρος για το τι δεν με ενδιέφερε.

Η ζωή μπορεί να είναι υπέροχη και συνταρακτική, αυτή είναι όλη η τραγωδία της. Χωρίς ομορφιά, αγάπη ή κίνδυνο, θα ήταν σχεδόν εύκολο να ζεις.

Δεν υπάρχει αγάπη για τη ζωή χωρίς απελπισία για τη ζωή.

Έχουμε εξορίσει την ομορφιά. Οι Έλληνες είχαν πάρει τα όπλα γι’ αυτήν.

Θα σου πω ένα μυστικό φίλε μου. Μην περιμένεις την Ημέρα της Κρίσης. Έρχεται κάθε μέρα.

Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα που αρνείται να είναι αυτό που είναι.

Γοητεία είναι ένας τρόπος να παίρνεις την απάντηση «ναι», χωρίς να έχεις κάνει κάποια ξεκάθαρη ερώτηση.

Δεν μπορείς να αποκτήσεις εμπειρία κάνοντας πειράματα. Δεν μπορείς να δημιουργήσεις εμπειρία. Πρέπει να την υποστείς.

Δεν πάει πολύς καιρός που οι κακές πράξεις απαιτούσαν δικαιολογία, σήμερα απαιτούν δικαιολογία οι καλές.

Να γράψω την ιστορία ενός ανθρώπου της εποχής μας που θεραπεύτηκε από τα βάσανά του απλά και μόνο αγναντεύοντας επί ώρες ένα τοπίο.

Περί λογοκρισίας

Το μυθιστόρημα στην Αμερική έχει ακυρωθεί πλήρως ως σοβαρός τρόπος γνώσης του κόσμου, τόσο στο πλαίσιο της μικρής πολιτισμικής ελίτ της χώρας όσο και ανάμεσα στις δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανούς για τους οποίους η τηλεόραση είναι η μόνη πηγή γνώσης για οτιδήποτε. Η ζωηρή συζήτηση για ταινίες δεκάτης κατηγορίας από πρώτης τάξεως ανθρώπους έχει εκτοπίσει σχεδόν την ανταλλαγή απόψεων για το βιβλίο (…). Τα λαϊκά μέσα επικοινωνίας έχουν σφετεριστεί τη διευρευνητική λειτουργία της λογοτεχνίας -την έχουν σφετεριστεί και την έχουν ευτελίσει (…). Η απειλή για μια εκπολιτισμένη Αμερική δεν είναι το να λογοκριθεί αυτό ή το άλλο βιβλίο σε κάποια παράτυπη υπηρεσία κάπου στη χώρα, δεν είναι η προσπάθεια της κυβέρνησης να αποσιωπήσει ή να διαστρεβλώσει αυτή ή την άλλη πληροφορία. Είναι η υπεραφθονία της πληροφορίας, τα ραγδαία αναπτυσσόμενα κυκλώματα πληροφορίας -είναι η λογοκρισία τού τίποτα.

Φίλιπ Ροθ - Διαβάζοντας τονεαυτόμου και τους άλλους, απόσπασμα

Πιέρ Πάολο Παζολίνι

Ελευθερία.

Μετά από πολύ σκέψη κατάλαβα ότι αυτή η μυστηριώδης λέξη, στο πιο βαθύ της νόημα, τελικά δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά… την ελευθερία να επιλέγω το θάνατο. Κι αυτό είναι αναμφίβολα σκανδαλώδες, επειδή το να ζω είναι μία υποχρέωση… Ακόμα και η φύση συμμερίζεται αυτή την άποψη: και για να μας δεσμεύσει με τη ζωή, μας εφοδιάζει με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Εκτός αν… η φύση είναι διφορούμενη: Αφού στην πραγματικότητα μας εξοπλίζει και με το αντίθετο ένστικτο, εκείνο της παρόρμησης του θανάτου (Todestrieb). Η σύγκρουση που προκύπτει δεν είναι αντίφαση –όπως πρόθυμα θα συμπέραινε το ορθολογιστικό και διαλεκτικό μας πνεύμα-, αλλά μία αντίθεση, η οποία έχει την ίδια περιορισμένη ικανότητα τόσο για ανάπτυξη όσο και για αισιόδοξες συνθέσεις. Λαμβάνει χώρα στο βυθό της ψυχής μας, εκεί όπου η συνείδησή μας, όπως είναι γνωστό, δεν εισχωρεί. Οι συγγραφείς όμως έχουν την υποχρέωση, όσο αυτό είναι μέσα στις δυνάμεις τους, να διακηρύξουν και να διασαφηνίσουν τη σύγκρουση αυτή. Διαθέτουν την απαραίτητη έλλειψη τακτ και είναι αρκετά ατίθασοι ώστε με κάποιο τρόπο να αποκαλύψουν αυτή την παρόρμηση του θανάτου, αποφεύγοντας τους κανόνες της αυτοσυντήρησης: ή, πιο απλά, μη ικανοποιώντας πια το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Η ελευθερία λοιπόν είναι μία αυτοκαταστροφική απόπειρα δολοφονίας του συντηρητισμού. Η ελευθερία δεν μπορεί να διακηρυχθεί παρά μόνο διαμέσου ενός μικρού ή μεγάλου μαρτυρίου.

Και κάθε μάρτυρας βασανίζει τον εαυτό του μέσω του δικού του συντηρητικού δημίου.

Σπουδή στο θάνατο

Τα φιλιά, κάποιες φορές, έχουν γεύση θανάτου. Το γεγονός απλά και μόνο ότι αγαπάς είναι ήδη μια μικρή απώλεια. Τα αγκαλιάσματα, κάποτε, είναι μάταιες απόπειρες να συγκρατήσουμε αυτό που μας φεύγει. Η απόκτηση, από μόνη της, είναι απατηλή: Αντίθετα, υπάρχει πάντα μια αποστέρηση. Είναι σαν να μπορούμε ν αγαπήσουμε μόνο αυτό που μας έχουν κλέψει και η αγάπη να είναι η επιθυμία, η ελπίδα ότι μια μέρα θα μας το επιστρέψουν. Ωστόσο, φτάνει μια στιγμή που η απώλεια καταντάει απέραντη, ατέλειωτη: Αγαπάμε τόσο ώστε αγαπάμε μόνο ένα πτώμα. Και, καθώς η απώλεια εκπληρώνεται πάντα, το πτώμα παραμένει. Φυσικά, αν η αγάπη έχει αυτή την αναπόφευκτη επίγευση του θανάτου, δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει που το κοιμητήριο έχει ερωτικές ιδιότητες. Τα πράγματα κρατούν ισορροπία.

Εσείς, που βεβαιώνετε ότι είστε ο θάνατός μου, μήπως είστε η πραγματική μου αγάπη;

Χοσέ Κάρλος Σομόθα - απόσπασμα από το βιβλίο: Γράμματα ενός ασήμαντου δολοφόνου

Ζίγκμουντ Μπάουμαν

Ρώτησαν κάποτε τον Βόλφγκανγκ Γκέτε, τον μεγάλο Γερμανό ρομαντικό ποιητή, αν η ζωή του ήταν ευτυχισμένη. Η απάντηση: «Βέβαια, έζησα μια ζωή πολύ ευτυχισμένη, αλλά δεν θυμάμαι να έχω περάσει έστω και μία μόνο βδομάδα ευτυχίας». Το μήνυμα που περιέχεται στην απάντηση είναι πολύ σαφές: η ευτυχία δεν βρίσκεται στην απαλλαγή από προβλήματα, αλλά στη χαρά να ξεπερνάμε τα προβλήματα.

Το να αντιμετωπίζουμε προβλήματα και να τα λύνουμε με τη δράση, τη φαντασία και την αποφασιστικότητά μας είναι το μυστικό μιας ευτυχισμένης ζωής. Το μήνυμα που μας άφησε ο Γκέτε είναι σαφές και, κατά τη γνώμη μου, όλα τα νέα τεχνολογικά εργαλεία, συνοδευόμενα από τη συνεχή αναζήτηση ευκολιών και ανέσεων, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να τον δικαιώνουν. Ακόμη και σήμερα, οι κοινωνιολογικές έρευνες για την ευτυχία των προσώπων αποκαλύπτουν τα ίδια ποσοστά υποκειμένων που ισχυρίζονται ότι δεν είναι ικανοποιημένα.

Η συνολική ποσότητα δυσθυμίας δεν φαίνεται να έχει μειωθεί με την έλευση της ψηφιακής εποχής. Το διαδίκτυο μας προσφέρει μια πρωτόγνωρη ποσότητα δυνατοτήτων, επιτρέποντας σε όποιον έχει μια μικροσκοπική ηλεκτρονική συσκευή στην τσέπη του να διαθέτει πρόσβαση σε απέραντη γνώση, σε κάθε τόπο και σε απευθείας σύνδεση. Αυτό το απίστευτο θαύμα της τεχνολογίας, όπως και πολλά άλλα, έχει μια σκοτεινή πλευρά.

Οταν ήμουν νέος, όπως και τόσοι άλλοι συγκαιρινοί μου, νόμιζα ότι αυτό που μας εμπόδιζε να υλοποιήσουμε κάθε επιθυμία μας ήταν η έλλειψη γνώσης. Σήμερα, αν θέσω ένα ερώτημα στο Google, πολύ πιθανά ο αριθμός των απαντήσεων που θα μου δοθούν θα υπερβαίνει τα δύο ή τρία εκατομμύρια· πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα μπορέσω ποτέ να τις διαβάσω όλες ή έστω να φανταστώ το περιεχόμενό τους. Αν προηγούμενα το πρόβλημα ήταν η έλλειψη γνώσης, σήμερα είναι η υπεραφθονία της. Για να το πούμε απλά: είναι αδύνατο να καταπιεί κανείς, να χωνέψει και να αφομοιώσει αυτή την πελώρια ποσότητα πληροφοριών. Και αυτό το πράγμα μας τρομάζει εξίσου.

Μια άλλη παράπλευρη ζημιά, που αξίζει τον κόπο να αναφέρουμε, είναι η απώλεια της ικανότητας να σκεφτόμαστε μακρόπνοα. Εχουμε όλο και λιγότερη υπομονή, μολονότι γνωρίζουμε ότι, για να πετύχουμε μεγάλους στόχους, πρέπει να ξέρουμε να περιμένουμε.

Καθώς προχωράμε, πρέπει να ξεπερνάμε τα εμπόδια που συναντάμε· εμπόδια που δεν είχαμε προβλέψει και που γι’ αυτό μας αιφνιδιάζουν, περιπλέκουν τα σχέδιά μας και παρεμβάλλονται ανάμεσα σε μας και την επιτυχία. Σήμερα θέλουμε τα πάντα και αμέσως, αναζητώντας μια άμεση ικανοποίηση. Οταν η σύνδεση με το διαδίκτυο είναι αργή, νιώθω αμέσως απογοήτευση και οργή. Δεν είμαι πλέον ικανός να περιμένω και κάθε στιγμή που περνάει μου φαίνεται σπαταλημένη.

Μια άλλη αξιοσημείωτη παράπλευρη ζημιά είναι η απώλεια της ικανότητας να αποθηκεύουμε πληροφορίες στον νου μας. Είμαστε όλο και λιγότερο ικανοί να αφομοιώνουμε τη γνώση και να τη διατηρούμε στη μνήμη μας και ο λόγος είναι κατεξοχήν πρακτικός. Σήμερα οι πληροφορίες είναι περισσότερο διαθέσιμες από όσο υπήρξαν οποτεδήποτε άλλοτε.

Για να βρούμε μια σημαντική πληροφορία, δεν χρειάζεται πλέον να μελετήσουμε εκατοντάδες ή χιλιάδες βιβλία στη βιβλιοθήκη. Δεν χρειάζεται ούτε καν να πάμε στη βιβλιοθήκη για να συμβουλευτούμε ένα βιβλίο. Μπορούμε να κάνουμε τις έρευνές μας καθισμένοι άνετα στον καναπέ του σπιτιού μας.

Τελικά δεν οφείλουμε πλέον να φορτώνουμε το φτωχό μας μυαλό με πληροφορίες, που σήμερα είναι όλο και περισσότερο διαθέσιμες ή μπορούμε να τις συμβουλευτούμε σε κάποιον server. Αυτές οι πληροφορίες όμως, καθώς βρίσκονται σε έναν τόπο διαφορετικό από το μυαλό μας, δεν φιλτράρονται από τη σκέψη μας. Δεν περνούν μια περίοδο «επώασης» ούτε αναπτύσσονται μέσα μας. Ετσι, εμείς δεν τις επεξεργαζόμαστε ούτε συνειδητά ούτε ασυνείδητα. Εγώ συχνά, μετά από αυτή τη διαδικασία «επώασης», ξυπνώ με μια πλήρη και ολοκληρωμένη φράση στον νου μου, ακόμη και αν δεν ψάχνω συνειδητά την απάντηση σε κάποιο συγκεκριμένο ερώτημα. Ξαφνικά, η απάντηση μου έρχεται στον νου, σαν να φιλτραρίστηκε με ώσμωση από το ασυνείδητο στη συνείδησή μου.

Ο νους εργάζεται, ανακυκλώνει δεδομένα και πληροφορίες, ακόμη και αν εμείς δεν το συνειδητοποιούμε. Οταν όμως οι πληροφορίες που προορίζονται για τον εγκέφαλό μας παραμένουν στους servers, το πιο σημαντικό όργανό μας μένει χωρίς υλικό προς επεξεργασία. Ενας αυξανόμενος αριθμός ψυχολόγων φοβάται ότι μακροπρόθεσμα αυτό το φαινόμενο θα έχει αρνητική επίπτωση στην ανθρώπινη δημιουργικότητα.

Σε τελική ανάλυση, η δημιουργικότητα έγκειται στο να κάνουμε συνθέσεις, να αναδιατυπώνουμε και να αναδιατάσσουμε τις διάσπαρτες, διάχυτες και ανάκατες πληροφορίες που βρίσκονται ήδη κάπου στο νευρικό μας σύστημα.

Διάφορες έρευνες οδήγησαν στην ανακάλυψη ότι, μεταξύ των πιο απρόβλεπτων, απροσδόκητων και ισχυρών επιπτώσεών του, το διαδίκτυο ωθεί τους πιο επίμονους χρήστες του να περνούν τον περισσότερο χρόνο τους με πρόσωπα που συμμερίζονται τις ίδιες γνώμες. Το διαδίκτυο δημιουργεί το ισοδύναμο μιας κλειστής κοινότητας (ή gated community) για όποιον έχει στη διάθεσή του έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Μια gated community δεν είναι παρά ένας αποκλειστικός τόπος στον οποίο πληρώνει κάποιος μια περιουσία για να αγοράσει ένα διαμέρισμα σε μια συνοικία προστατευόμενη από φρουρές ασφαλείας.

Μόνον τα πρόσωπα που έχουν προσκληθεί ή έχουν την άδεια των κατοίκων μπορούν να μπουν. Το θέλγητρο αυτών των κοινοτήτων είναι ότι μας δίνουν τη δυνατότητα να ζούμε μαζί με πρόσωπα όμοια με μας. Ζώντας σε μια κοινότητα αυτού του τύπου, δεν διατρέχουμε τον κίνδυνο να καυγαδίζουμε με τον γείτονα, να συγκρουόμαστε μαζί του για πολιτικά, ιδεολογικά ή όποια άλλα θέματα.

Χάρη στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, σήμερα μπορούμε να πετύχουμε το ίδιο θαυμαστό αποτέλεσμα, χωρίς να χρειάζεται να αγοράσουμε ένα πολύ ακριβό διαμέρισμα σε μια gated community. Οταν πέφτουμε σε μια σελίδα στο διαδίκτυο που εκφράζει μια ιδέα αντίθετη από τη δική μας, που δεν μας αρέσει ή δεν τη συμμεριζόμαστε, αντί να σκεφτούμε τους λόγους που οδήγησαν στη διατύπωσή της -αναμφίβολα κάθε ιδέα είναι καρπός ενός συλλογισμού- ή και να σκεφτούμε θέσεις και επιχειρήματα για να υποστηρίξουμε τη δική μας άποψη και να αντικρούσουμε την άλλη, περιοριζόμαστε στο να πατήσουμε το πλήκτρο «cancel» και να περάσουμε στην επόμενη σελίδα.

Ουσιαστικά, στη διάρκεια των εφτάμισι ωρών που περνάμε καθημερινά στο διαδίκτυο, θα μπορούσαμε να μη συναντήσουμε κανέναν διαφορετικό από μας. Αν ο κόσμος online είναι εξ ορισμού ομόψυχος, όταν διακόπτουμε τη σύνδεση η κατάσταση γίνεται ριζικά διαφορετική, ποικιλόμορφη και ετερογενής. Τα πρόσωπα συγκρούονται, έχουν ιδέες διαφορετικές και μερικές φορές ασυμβίβαστες μεταξύ τους. Στην ουσία, ο κόσμος offline, από την ίδια του τη φύση, βασίζεται στη σύγκρουση. Ορισμένοι σκέφτονται όπως εμείς, άλλοι διαφωνούν ολικά με μας και εμείς, από τη μεριά μας, αποστρεφόμαστε και απορρίπτουμε τις ιδέες άλλων. Είμαστε προορισμένοι να ζούμε σε αυτόν τον κόσμο.

Ζίγκμουντ Μπάουμαν - απόσπασμα από το βιβλίο «La vita tra reale e virtuale»

Καθρέφτες

Στο νοσοκομείο Ναλαμάντα, στη Νότια Ινδία, ένας αυτόχειρας επανέρχεται στη ζωή.
Γύρω από το κρεβάτι του, χαμογελούν εκείνοι που του έσωσαν τη ζωή.
Ο αναστημένος τους κοιτάζει και λέει: «Τι περιμένετε; Να σας ευχαριστήσω; Χρωστούσα εκατό χιλιάδες ρουπίες, και τώρα θα χρωστάω και τέσσερις μέρες νοσοκομείου. Μεγάλη χάρη μου κάνατε, ηλίθιοι.»
Για τους καμικάζι αυτοκτονίας ξέρουμε πολλά πράγματα. Ο τύπος μιλάει καθημερινά για τους τρομοκράτες. Όμως δεν γνωρίζουμε τίποτα για τους αγρότες που αυτοκτονούν.
Σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές, οι Ινδοί αγρότες αυτοκτονούν από τα τέλη του 20ου αιώνα μέχρι τα πρώτα χρόνια του 21ου, με ρυθμό χίλιοι το μήνα.
Πολλοί αγρότες καταπίνουν τα εντομοκτόνα που αδυνατούν να πληρώσουν.
Η αγορά τους υποχρεώνει να δανείζονται, τα απλήρωτα χρέη τους υποχρεώνουν να πεθάνουν. Κάθε φορά ξοδεύουν περισσότερα και κάθε φορά κερδίζουν λιγότερα. Αγοράζουν σε εξωφρενικές τιμές και πουλάνε σε εξευτελιστικές τιμές.
Είναι όμηροι των ξένων χημικών βιομηχανιών, των εισαγόμενων σπόρων, των μεταλλαγμένων: η Ινδία, που παρήγε για να φάει, τώρα παράγει για να τη φάνε.

Εδουάρδο Γκαλεάνο, απόσπασμα από το βιβίο  "Καθρέφτες: Μια σχεδόν παγκόσμια ιστορία"

Κικίτσα ξανά

Ένα βιογραφικό σημείωμα πρέπει, αφού γραφτεί, να μείνει επ' αρκετόν καιρό κρεμασμένο στον αέρα από ένα τσιγκέλι αυστηρότητας, ώστε να στραγγίξουν καλά τα στερεότυπα, οι ωραιοποιήσεις, η ρόδινη παραγωγικότης και ο πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν εκείνου που ενυπάρχει στη φύση μιας αυτοπαρουσίασης. Μόνον έτσι βγαίνει το καθαρό βάρος: το ήθος που επέβαλες να τηρεί η προσπάθειά σου. Τα πόσα βιβλία έγραψε κανείς, πότε τα εξέδωσε, ποιες μεταφράσεις τα μεταναστεύουν σε μακρινές ξένες γλώσσες και ποιες διακρίσεις τα χειροκροτούν είναι τόσο τρέχοντα, όσο το να πεις ότι μέσα σ' έναν βαρύτατο χειμώνα υπήρξαν και κάποιες μέρες με λαμπρή λιακάδα. Ωστόσο, επειδή αυτό είναι το υλικό της πεπατημένης, που δεν μπορεί να συνεχίσει τη χάραξή της με συνεσταλμένες καινοτόμες επιφυλάξεις, γεννήθηκα στην Αθήνα το 1931. Η παιδική ηλικία πέρασε χωρίς να αναδείξει το «παιδί θαύμα».

Το 1949, τελειώνοντας το Γυμνάσιο, υπέκυψα εύκολα στο «πρέπει να εργαστείς», και εργάστηκα στην Τράπεζα της Ελλάδος είκοσι πέντε χρόνια. Ανώτερες σπουδές: η μακρά ζωή μου κοντά στον ποιητή 'Αθω Δημουλά. Χωρίς εκείνον, είμαι σίγουρη ότι θα είχα αρκεστεί σε μια ρεμβαστική, αμαθή τεμπελιά, προς την οποίαν, ίσως και σοφά, ακόμα ρέπω. Του οφείλω το λίγο έστω που της ξέφυγα, την ατελή έστω μύησή μου στο τι είναι απλώς φωνήεν στην ποίηση και τι είναι σύμφωνον με την ποίηση, του οφείλω ακόμα την πικρότατη δυνατότητα να μπορώ σήμερα, δημόσια, να τον μνημονεύω εις επήκοον της πολυπληθούς λήθης. Αυταπαρνητική, παραχωρήθηκα στο ρόλο της μητέρας και με τρυφερή γενναιότητα άκουσα να προσφωνούμαι «γιαγιά». Κυλώ τώρα με ψυχραιμία και χωρίς βλέψεις διαιωνίσεως μέσα σ΄ αυτές τις νέες παρακαμπτήριες του αίματός μου.

Κυλώ και, όσο πλησιάζω στις εκβολές, όλο και ονειρεύομαι ότι θα μου πετάξει η ποίηση ένα σωσίβιο ποίημα. Δεν νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ότι είμαι ένας έμπιστος στενογράφος μιας πολύ βιαστικής πάντα ανησυχίας, που κατά καιρούς με καλεί και μου υπαγορεύει κρυμμένη στο ημίφως ενός παραληρήματος, ψιθυριστά, ασύντακτα και συγκεκομμένα, τις ακολασίες της με έναν άγνωστο τρόπο ζωής. Όταν μετά αρχίζω να καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ' ανάγκην: όπου λείπουν λέξεις, φράσεις ολόκληρες συχνά και το νόημα του οργίου, προσθέτω εκεί δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, το δικό μου όργιο στο νόημα, ότι τέλος πάντων έχει περισσέψει από δικές μου ακολασίες με έναν άλλον, άγνωστο τρόπο ζωής. Τόσο μεταχειρισμένη και υπηρεσιακή είναι η ανάμειξή μου στη δημιουργία. Φύσει ολιγογράφος, εξέδωσα οκτώ ποιητικές συλλογές μέσα σε σαράντα πέντε χρόνια. Η σημασία τους είναι ακόμα συμβατική. Είναι γραμμένη στη λίστα αναμονής των μεγάλων επερχόμενων κυμάτων του μετα-κριτή χρόνου.

της Κικής Δημουλά

Στον κήπο του Επίκουρου

Ποιος από μας δεν έχει γνωρίσει κάποιον άνθρωπο (ίσως τον ίδιο μας τον εαυτό) που να είναι τόσο στραμμένος προς τα έξω, τόσο απορροφημένος στη συσσώρευση αγαθών ή στο τι σκέφτονται οι άλλοι, ώστε να χάνει κάθε αίσθηση του εαυτού του;

Ένας τέτοιος άνθρωπος, όταν του τίθεται κάποιο ερώτημα, αναζητεί την απάντηση προς τα έξω κι όχι προς τα μέσα. Διατρέχει δηλαδή τα πρόσωπα των άλλων, για να μαντέψει ποια απάντηση επιθυμούν ή περιμένουν.

Για έναν τέτοιον άνθρωπο θεωρώ χρήσιμο να συνοψίσω μια τριάδα δοκιμίων που έγραψε ο Σοπενάουερ προς το τέλος της ζωής του. (Για όποιον έχει φιλοσοφικές τάσεις είναι γραμμένα σε γλώσσα σαφή και προσβάσιμη στον μη ειδικό). Βασικά τα δοκίμια τονίζουν ότι το μόνο που μετράει είναι αυτό που το άτομο είναι.

Ούτε ο πλούτος ούτε τα υλικά αγαθά ούτε η κοινωνική θέση ούτε η καλή φήμη φέρνουν την ευτυχία. Αν και οι σκέψεις αυτές δεν αφορούν συγκεκριμένα τα υπαρξιακά θέματα, παρ’ όλ’ αυτά μας βοηθούν να μετακινηθούμε από ένα επιφανειακό επίπεδο προς βαθύτερα ζητήματα.

1. Αυτό που κατέχουμε. Τα υλικά αγαθά είνα απατηλά. Ο Σοπενάουερ υποστηρίζει πολύ κομψά ότι η συσσώρευση πλούτου και αγαθών είναι ατελείωτη και δεν προσφέρει ικανοποίηση.

Όσο περισσότερα κατέχουμε, τόσο πολλαπλασιάζονται οι απαιτήσεις μας. Ο πλούτος είναι σαν το νερό της θάλασσας: όσο περισσότερο πίνουμε, τόσο πιο πολύ διψάμε. Στο τέλος δεν κατέχουμε εμείς τα αγαθά μας – μας κατέχουν εκείνα.

2. Αυτό που αντιπροσωπεύουμε στα μάτια των άλλων. Η φήμη είναι το ίδιο εφήμερη όσο και τα υλικά πλούτη.

Ο Σοπενάουερ γράφει: “Οι μισές μας ανησυχίες και αγωνίες έχουν προέλθει από την έγνοια μας για τις γνώμες των άλλων… πρέπει να βγάλουμε αυτό το αγκάθι απ’ τη σάρκα μας”. Είναι τόσο ισχυρή η παρόρμηση να κάνουμε μια καλή εμφάνιση, ώστε για μερικούς φυλακισμένους, την ώρα που βαδίζουν προς τον τόπο της εκτέλεσής τους, αυτό που κυρίως απασχολεί τη σκέψη τους είναι το ντύσιμο και οι τελευταίες τους χειρονομίες.

Η γνώμη των άλλων είναι ένα φάντασμα που μπορεί ανά πάσα στιγμή ν’ αλλάξει όψη. Οι γνώμες κρέμονται από μια κλωστή και μας υποδουλώνουν στο τι νομίζουν οι άλλοι, ή, ακόμα χειρότερα, στο τι φαίνεται να νομίζουν – γιατί ποτέ δεν μπορούμε να μάθουμε τι σκέφτονται πραγματικά.

3. Αυτό που είμαστε. Μόνο αυτό που είμαστε έχει πραγματική αξία. Μια καλή συνείδηση, λέει ο Σοπενάουερ, αξίζει περισσότερο από μια καλή φήμη.

Ο μεγαλύτερος στόχος μας θα έπρεπε να είναι η καλή υγεία κι ο πνευματικός πλούτος, ο οποίος οδηγεί σε ανεξάντλητα αποθέματα ιδεών, στην ανεξαρτησία και σε μια ηθική ζωή. Η ψυχική μας γαλήνη πηγάζει από τη γνώση ότι αυτό που μας αναστατώνει δεν είναι τα πράγματα, αλλά η ερμηνεία μας για τα πράγματα.

Αυτή η τελευταία σκέψη – ότι η ποιότητα της ζωής μας προσδιορίζεται από το πως ερμηνεύουμε τις εμπειρίες μας, όχι από τις ίδιες τις εμπειρίες – είναι ένα σημαντικό θεραπευτικό δόγμα που ανάγεται στην αρχαιότητα.

Κεντρικό αξίωμα στη σχολή του στωικισμού, πέρασε από τον Ζήνωνα, τον Σενέκα, τον Μάρκο Αυρήλιο, τον Σπινόζα, τον Σοπενάουερ και τον Νίτσε κι έφτασε να γίνει θεμελιώδης έννοια τόσο στην ψυχοδυναμική όσο και στη γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία.

Ίρβιν Γιάλομ - Στον κήπο του Επίκουρου, απόσπασμα

Πολιτισμός

Ο πολιτισμός για μας δεν ήταν μόνο να παράγεις και να καταναλώνεις βιβλία, πίνακες, κονσέρτα, ταινίες και θεατρικά έργα. Ο πολιτισμός δεν ξεκινά καν από εκεί.

Πολιτισμό θεωρούσαμε τη δημιουργία οποιουδήποτε χώρου συνάντησης μεταξύ των ανθρώπων.

Πολιτισμό θεωρούσαμε όλα τα σύμβολα ταυτότητας και συλλογικής μνήμης: τις μαρτυρίες της ύπαρξής μας, τις προφητείες της φαντασίας μας, τις καταγγελίες ενάντια σε ό,τι μας εμποδίζει να είμαστε αυτό που είμαστε.

Γι’ αυτό, το Crisis δημοσίευε, ανάμεσα στα ποιήματα, τα διηγήματα και τα σκίτσα, άρθρα για τα ψέματα της Ιστορίας που μας διδάσκουν στα σχολεία ή για τις απάτες και τους ελιγμούς των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών που πουλάνε αυτοκίνητα και ιδεολογία.

Γι’ αυτό, το περιοδικό συνήθιζε να καταγγέλλει το σύστημα των αξιών που εκθειάζει τα πράγματα και περιφρονεί τους ανθρώπους, το ύπουλο παιχνίδι του ανταγωνισμού και την κατανάλωση, που παρακινεί τους ανθρώπους να αναλώνονται μεταξύ τους και να συντρίβουν ο ένας τον άλλον.

Εδουάρδο Γκαλεάνο - Μέρες και νύχτες αγάπης και πολέμου,απόσπασμα