Τρίτη 1 Δεκεμβρίου 2020

Ίρβιν Γιάλομ

Η ζωή είναι μια σπίθα ανάμεσα σε δύο όμοια κενά, το σκοτάδι πριν τη γέννηση και το σκοτάδι μετά τον θάνατο.

Το πνεύμα του ανθρώπου οικοδομείται από τις επιλογές του.

… αργά ή γρήγορα έπρεπε να εγκαταλείψει την ελπίδα για ένα καλύτερο παρελθόν.

Να ένα περίεργο πείραμα που θα μας βάλει σε σκέψεις. . . Το μήνυμα του Νίτσε προς εμάς ήταν να ζούμε τη ζωή μας με τέτοιο τρόπο ώστε να θέλουμε να ξαναζούμε ακριβώς την ίδια ζωή αιώνια.

Αγάπη σημαίνει να φροντίζει κανείς στην πράξη για τη καλυτέρευση της ζωής και την ανάπτυξη του άλλου. 

Η ώριμη αγάπη είναι όταν αγαπάς, όχι όταν αγαπιέσαι.

Ο πόνος είναι πάντα εδώ.  Όταν του κλείνεις την πόρτα, αυτός χτυπάει κάποια άλλη και ξαναμπαίνει από αλλού….

Το άγχος του θανάτου είναι η μήτρα όλων των θρησκειών, οι οποίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο προσπαθούν να μετριάσουν τη θλίψη της θνοτότητάς μας.

Η απελπισία είναι το τίμημα που πληρώνει κανείς για να φτάσει στην αυτογνωσία. Κοιτάξτε βαθιά στη ζωή ασς και θα διαπιστώσετε ότι η απελπισία βρίσκεται παντού.

Κάθε άνθρωπος πρέπει να επιλέγει πόση αλήθεια μπορεί να αντέξει. 

Ίρβιν Γιάλομ, σύντομα αποσπάσματα από βιβλία του

Πέμπτη 26 Νοεμβρίου 2020

Μαραντόνα

Κανένας καταξιωμένος ποδοσφαιριστής δεν είχε μιλήσει ανοιχτά εναντίον των αφεντικών του εμπορικού ποδοσφαίρου. Το έκανε ο πιο διάσημος και δημοφιλής όλων των εποχών, υπερασπιζόμενος τους λιγότερο διάσημους και λιγότερο δημοφιλείς παίκτες.

Ένας γενναιόδωρος και αλληλέγγυος άνθρωπος, ένα είδωλο, που μέσα σε πέντε λεπτά είχε σουτάρει τα δυο πιο αντιφατικά γκολ ολόκληρης της ιστορίας του ποδοσφαίρου. Οι οπαδοί του τον λάτρευαν και για τα δύο: δεν θαύμαζαν μόνο το γκολ του καλλιτέχνη, εκείνο που έβαλε με τα διαβολικά του πόδια, αλλά και το γκολ του κλέφτη -ίσως μάλιστα περισσότερο αυτό-, εκείνο που το χέρι του έκλεψε. Τον Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα τον λάτρευαν όχι μόνο για τα υπέροχα ακροβατικά του, αλλά και γιατί ήταν ένας τρωτός θεός, αμαρτωλός, ο πιο ανθρώπινος των θεών. Μπορούσες εύκολα να αναγνωρίσεις στο πρόσωπό του όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες συρρικνωμένες, ή τουλάχιστον τις αρσενικές αδυναμίες: ήταν γυναικάς, κοιλιόδουλος, πότης, απατεώνας, ψεύτης, φανφαρόνος, ανεύθυνος.

Όμως οι θεοί, όσο ανθρώπινοι κι αν είναι, δεν βγαίνουν ποτέ στη σύνταξη.

Ο ίδιος δεν μπόρεσε να επιστρέψει στο ανώνυμο πλήθος απ’ όπου είχε βγει.

Η δόξα, που τον είχε βγάλει από τη φτώχεια, τον κρατούσε φυλακισμένο.

Ο Μαραντόνα ήταν καταδικασμένος να παριστάνει τον Μαραντόνα, ήταν υποχρεωμένος να είναι το αστέρι σε κάθε γιορτή, το μωρό σε κάθε βάφτιση και ο νεκρός σε κάθε κηδεία. Η δόξα είναι ένα ναρκωτικό που προκαλεί μεγαλύτερη καταστροφή απ’ ό,τι η κοκαΐνη

Γκαλεάνο - Καθρέφτες: μια σχεδόν παγκόσμια ιστορία

Δευτέρα 2 Νοεμβρίου 2020

Κάρλος Φουέντες

Πότε είναι μεγαλύτερη η ευτυχία του έρωτα; Στην ερωτική πράξη ή στο άλμα μπροστά, στη φαντασίωση του πώς θα είναι η επόμενη ερωτική σκηνή; Η καταπονημένη χαρά της ανάμνησης και ξανά η πλήρης επιθυμία, μεγεθυμένη από τον έρωτα μιας καινούργιας ερωτικής πράξης είναι ευτυχία; Αυτή η απόλαυση του έρωτα μας αφήνει έκπληκτους. Πώς είναι δυνατόν ολόκληρο το είναι ενός ανθρώπου να χάνεται στη σάρκα και στο βλέμμα της αγαπημένης του ύπαρξης, και συγχρόνως να χάνει κάθε έννοια και κάθε αίσθηση του έξω κόσμου; Πώς είναι δυνατόν; Πώς πληρώνεται αυτός ο έρωτας, αυτή η απόλαυση, αυτή η ψευδαίσθηση; Τα αντίτιμα που ο κόσμος εξαγοράζει τον έρωτα είναι πολλαπλά. Όπως στα θέατρα και στα στάδια, υπάρχουν διαφορετικές τιμές εισόδου και προτιμώμενες θέσεις. Το βλέμμα είναι το απαραίτητο εισιτήριο του έρωτα. Από τα μάτια πιάνεται ο έρωτας, λέει η παροιμία. Και είναι αλήθεια, όταν αγαπάμε όλος ο κόσμος χάνεται από τα μάτια μας. Έχουμε μάτια μόνο για το αγαπημένο πρόσωπο.

Κάρλος Φουέντες - Σε αυτά πιστεύω /  απόσπασμα

Παρασκευή 2 Οκτωβρίου 2020

Δεκαέξι Χάικου

 Α'
Στάξε στη λίμνη
μόνο μια στάλα κρασί
και σβήνει ο ήλιος.


Β'
Στον κάμπο ούτ' ένα
τετράφυλλο τριφύλλι.
Ποιος φταίει απ' τους τρεις;


Γ'
Στον κήπο του μουσείου
Άδειες καρέκλες
τ' αγάλματα γύρισαν
στ' άλλο μουσείο.


Δ'
Να 'ναι η φωνή
πεθαμένων φίλων μας
ή φωνογράφος;


Ε'
Τα δάχτυλά της
στο θαλασσί μαντίλι
κοίτα: κοράλλια.


ΣΤ'
Συλλογισμένο
το στήθος της βαρύ
μες στον καθρέφτη.


Ζ'
Φόρεσα πάλι
τη φυλλωσιά του δέντρου
κι εσύ βελάζεις.


Η'
Νύχτα, ο αγέρας
ο χωρισμός απλώνει
και κυματίζει.


Θ'
Νέα μοίρα
Γυμνή γυναίκα
το ρόδι που έσπασε
ήταν γεμάτο αστέρια.


Ι'
Τώρα σηκώνω
μια νεκρή πεταλούδα
χωρίς φτιασίδι.


ΙΑ'
Πού να μαζεύεις
τα χίλια κομματάκια
του κάθε ανθρώπου.


ΙΒ'
Άγονος γραμμή
Το δοιάκι τι έχει;
Η βάρκα γράφει κύκλους
κι ούτε ένας γλάρος!


ΙΓ'
Άρρωστη Ερινύς
Δεν έχει μάτια
τα φίδια που κρατούσε
της τρών' τα χέρια.


ΙΔ'
Τούτη η κολόνα
έχει μια τρύπα, βλέπεις
την Περσεφόνη;


ΙΕ'
Βουλιάζει ο κόσμος
κρατήσου, θα σ' αφήσει
μόνο στον ήλιο.


ΙΣΤ'
Γράφεις
το μελάνι λιγόστεψε
η θάλασσα πληθαίνει.

Γιώργος Σεφέρης - Δεκαέξι Χάικου

Τρίτη 22 Σεπτεμβρίου 2020

Καρλ Πόπερ

Στη ζωή υπάρχουν δύο είδη ανθρώπων: οι αισιόδοξοι και οι απαισιόδοξοι. Οι απαισιόδοξοι έχουν συνήθως δίκιο. Αν όμως η ανθρωπότητα έφτασε ως εδώ, αυτό το χρωστάει στους αισιόδοξους.

Είναι αδύνατο να μιλήσεις με τέτοιον τρόπο ώστε να μην μπορείς να παρεξηγηθείς.

Πρέπει να επιδιώκουμε την ελευθερία και όχι μόνο την ασφάλεια, αν όχι για κάποιον άλλο λόγο, επειδή μόνο η ελευθερία μπορεί να καταστήσει την ασφάλεια ασφαλή.

Η γνώση μας μπορεί να είναι μόνο πεπερασμένη, ενώ η άγνοιά μας πρέπει απαραιτήτως να είναι άπειρη.

Εκείνοι που μας υπόσχονται τον παράδεισο στην γη, δεν παρήγαγαν τίποτα άλλο από μια κόλαση.

Η επιστήμη μπορεί να περιγραφεί σαν η τέχνη της συστηματικής υπεραπλούστευσης.

Αν θα μπορούσε να υπάρχει σοσιαλισμός συνδυασμένος με την ατομική ελευθερία θα ήμουν ακόμη σοσιαλιστής. Τίποτα δεν είναι ωραιότερο από το να ζει κανείς ελεύθερα μέσα σε μια κοινωνία ισότητας. Πέρασε καιρός μέχρι να καταλάβω ότι αυτό δεν ήταν παρά ένα ωραίο όνειρο.

Η πραγματική άγνοια δεν είναι η απουσία γνώσης, αλλά η άρνηση να αποκτηθεί η γνώση.

Κάθε φορά που μια θεωρία εμφανίζεται ως η μόνη δυνατή, θεωρήστε το ως σημάδι ότι δεν έχετε καταλάβει ούτε τη θεωρία ούτε το πρόβλημα που σκοπεύει να λύσει.
Η επιστήμη πρέπει να ξεκινά με μύθους και την κριτική αυτών των μύθων.

Τρίτη 1 Σεπτεμβρίου 2020

Ούρσουλα Λε Γκεν

Οι φοβερότερες απαντήσεις είναι αυτές που δεν χρειάζονται καν τις ερωτήσεις.

Το μόνο πράγμα που καθιστά δυνατή τη ζωή είναι η διαρκής της, αφόρητη αβεβαιότητα.  

Η φαντασία όταν λειτουργεί στον υπερθετικό μπορεί να μας απελευθερώσει από την εγωιστική ομφαλοσκόπηση και να μας κάνει να αντιληφθούμε – με ανακούφιση ή τρόμο – ότι ο κόσμος δεν ανήκει μόνο σε μας, για την ακρίβεια δεν μας ανήκει καθόλου.

Δεν θα κατανοήσουμε την αδικία που ζούμε αν δεν φανταστούμε τη δικαιοσύνη, ούτε να είμαστε ελεύθεροι αν δεν μπορούμε να φανταστούμε την ελευθερία. Δεν μπορούμε να απαιτούμε να κατακτήσει τη δικαιοσύνη και την ελευθερία κάποιος που στερήθηκε την ευκαιρία να τις φανταστεί ως εφικτές. 

Οι περισσότεροι άνθρωποι στα περισσότερα μέρη του κόσμου στις περισσότερες ιστορικές περιόδους κατέχουν κατώτερες κοινωνικές θέσεις και εκλαμβάνουν αυτή την τάξη πραγμάτων ως αιώνια, φυσική και αναγκαία.

Όσο αντιπαρατίθεσαι σε κάτι, τόσο το συντηρείς.

Εμείς οι γυναίκες είμαστε ηφαίστεια γιατί όταν προσφέρουμε την εμπειρία μας ως αλήθεια, ως πανανθρώπινη αλήθεια, τότε όλοι οι γεωγραφικοί χάρτες αλλάζουν. Νέα βουνά ανακαλύπτονται.

Η ωριμότητα είναι άνθιση, όχι παρακμή. Ένας ενήλικας δεν είναι ένα νεκρό παιδί αλλά ένα παιδί που επιβίωσε.

Δεν αναζητώ καμία απόλυτη αλήθεια γιατί δεν νομίζω ότι υπάρχει. Προτιμώ μια πιο παιγνιώδη προσέγγιση στα πράγματα. Μου αρέσει να πειραματίζομαι με ιδέες, όμως δεν είμαι καθόλου επιρρεπής στον προσηλυτισμό.

Η φαντασία όταν λειτουργεί στον υπερθετικό μπορεί να μας απελευθερώσει από την εγωϊστική ομφαλοσκόπηση και να μας κάνει να αντιληφθούμε – με ανακούφιση ή τρόμο – ότι ο κόσμος δεν ανήκει μόνο σε μας, για την ακρίβεια δεν μας ανήκει καθόλου. Πηγή: www.lifo.gr

Σάββατο 1 Αυγούστου 2020

Μαγιακόφσκι - Γράμμα στην Τατιάνα Γιακόβλεβα

Ακόμη και μέσα στα φιλιά των χεριών,

ή των χειλιών,

σε σώματα που τρέμουν

λατρεμένα μου

το κόκκινο

χρώμα

της δημοκρατίας μου

επίσης

οφείλει

να καίει.

Δεν μ’ αρέσει

ο παριζιάνικος έρωτας:

κάθε γυναικάκι

στα μεταξωτά τυλιγμένο,

βαριεστημένο, νυσταγμένο

να λέει -

tu es beau -

με της σκύλας

το κτηνώδες πάθος.

Μόνον εσύ με ’μένα

είσαι στο ίδιο ύψος,

στάσου τώρα δίπλα μου

φρύδι με φρύδι,

έλα

σ’ αυτό

το σημαντικό απόγευμα

να μιλήσουμε

ανθρώπινα.

Πέντε η ώρα,

κι απ’ αυτή τη στιγμή

στίχοι

άνθρωποι

το πυκνό δάσος,

εξαφανίζονται μαζί και

η κατοικημένη πόλη,

άκου μόνον

το αντικρουόμενο σφύριγμα

των τραίνων για την Βαρκελώνη.

Στον μαύρο ουρανό

αστραφτερά βήματα,

βροντές

βλασφημούν

στο ουράνιο δράμα, -

δεν είναι καταιγίδα,

αυτό είναι

μόνον

η κάψα που μετακινεί όρη.

Ηλίθιες λέξεις,

μη τις παίρνεις στα σοβαρά,

μη σε τρομάζουν

αυτά τα τραντάγματα, -

θα χαλιναγωγήσω,

θα καταλαγιάσω,

συναισθήματα

αριστοκρατικής καταγωγής.

Το πάθος κάποτε

φτάνει στο τέλος,

αλλά η ευχαρίστηση

ασταμάτητη,

θα είμαι μακρύς,

θα είμαι απλός,

θα μιλήσω με στίχους εγώ.

Ζήλεια,

σύζυγοι,

δάκρυα...

αρκετά!

Πρησμένα βλέφαρα

ταιριάζουν στα τέρατα.

Εγώ δεν νοιάζομαι για ’μένα,

εγώ

ζηλεύω

την Σοβιετική Ρωσία.

Είδα

στους ώμους τα κουρέλια,

τη φυματίωση

να τούς γλύφει

με την ανάσα της.

Εντάξει,

δεν φταίμε εμείς -

όμως εκατό εκατομμύρια

ήταν εξαθλιωμένοι.

Εμείς

τώρα

μ’ αυτές τις αβρές ασχολίες -

με τα σπορ

δεν βοηθάμε πολλούς, -

εσένα κι εμένα

μάς χρειάζονται στη Μόσχα,

δεν υπάρχουν αρκετά

ξεκούραστα πόδια.

Δεν έχεις

στο χιόνι

και στον τύφο

περπατήσει

μ’ αυτά τα πόδια,

εδώ

σε χάδια

τα δίνεις

σε δείπνα

με εμπόρους πετρελαίου.

Δεν σκέφτεσαι,

ζαρώνεις μόνο τα μάτια

ισιώνοντας τα τόξα των φρυδιών.

Έλα ’δώ

έλα στη διασταύρωση

των μεγάλων μου

και αδέξιων χεριών.

Δε θες;

Θα μείνεις και τον χειμώνα,

κι αυτό θα είναι

προσβολή

στη γενική υπόθεση.

Δεν με νοιάζει τίποτε,

εσένα

κάποια στιγμή θα σε πάρω –

μόνη

ή μαζί με το Παρίσι.

Τετάρτη 1 Ιουλίου 2020

Κάφκα

Η νεότητα είναι ευτυχισμένη, γιατί έχει τη δυνατότητα να δει την ομορφιά. Όποιος διατηρεί την δυνατότητα να δει την ομορφιά, δε γερνάει ποτέ. 

Γράφω διαφορετικά από όπως μιλάω, μιλάω διαφορετικά από όπως σκέφτομαι, σκέφτομαι διαφορετικά από όπως θα ΄πρεπε να σκέφτομαι κι έτσι όλα μάζι συνεχίζουν στο βαθύτατο σκοτάδι.

Το νόημα της ζωής  είναι ότι σταματά.

Νομίζω ότι θα έπρεπε να διαβάζουμε μόνο τα βιβλία που μας πληγιάζουν και μας μαχαιρώνουν.
Ο αληθινός δρόμος οδηγεί κατά μήκος ενός ακροβατικού σκοινιού, που δεν είναι τεντωμένο ψηλά αλλά μόλις πάνω από το έδαφος. Ο σκοπός του μοιάζει να είναι περισσότερο να σκοντάψει κανείς επάνω του, παρά να βαδίσει παράπλευρος του.

Σαν ένα μονοπάτι το φθινόπωρο: πριν καλά-καλά προλάβει να καθαριστεί από τον άνεμο, καλύπτεται πάλι από ξερά φύλλα.

Δυο καθήκοντα στην αφετηρία της ζωής σου: Να περιορίζεις όλο και περισσότερο την τροχιά σου. και να ελέγχεις διαρκώς κατά πόσον κρύβεσαι κάπου έξω από αυτήν.

Τρίτη 2 Ιουνίου 2020

Η Μεταμόρφωση

Όταν ο Γκρέγκορ Σάμσα ξύπνησε ένα πρωινό από κακό όνειρο, βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σε γιγάντιο παράσιτο. Ήτανε ξαπλωμένος ανάσκελα, πάνω στη σκληρή ράχη του που 'μοιζε με πανοπλία κι όταν σήκωνε λιγάκι το κεφάλι του μπορούσε να δει την τουρλωτή καφετιά κοιλιά του που 'τανε χωρισμένη σε σκληρές καμπυλωτές δίπλες και που μόλις συγκρατούσε τα σκεπάσματά του για να ξεγλιστρήσουν τελείως από πάνω του. Τα πολυάριθμα ποδάρια του, που ήταν αξιοθρήνητα λεπτά σε σύγκριση με το υπόλοιπο κορμί του, ταλαντεύονταν ανήμπορα μπροστά στα μάτια του.
Τί μου συνέβη; Συλλογίστηκε. Όνειρο, δεν ήταν. Η κάμαρή του, μια συνηθισμένη ανθρώπινη κρεβατοκάμαρη, μόνο κομμάτι πιο μικρή απ' το κανονικό, κειτόταν ήσυχη ανάμεσα στους τέσσερις γνώριμους τοίχους της. Πάνω απ' το τραπέζι, όπου ήταν σκορπισμένα ανάκατα κάτι δείγματα από υφάσματα —ο Σάμσα ήταν περιοδεύων πωλητής—, κρεμόταν η εικόνα που 'χε κόψει τελευταία από 'να εικονογραφημένο περιοδικό που την είχε βάλει σε μιαν όμορφη επίχρυση κορνίζα. Η εικόνα παρίστανε μια κυρία με γούνινο καπέλο και γούνινη εσάρπα, που καθόταν στητή κι άπλωνε προς το μέρος του θεατή ένα πελώριο γούνινο μανσόν που μέσα του χανόταν ολόκληρο το χέρι της απ’ τον αγκώνα και κάτω.
Τα μάτια του Γκρέγκορ γύρισαν έπειτα στο παράθυρο και ο συννεφιασμένος ουρανός —θαρρείς πως άκουγες τις στάλες της βροχής να χτυπάνε στο περβάζι του παραθύρου— τον έριξε σε βαριά μελαγχολία. Γιατί να μην κοιμηθώ λιγάκι περισσότερο και να λησμονήσω όλες ετούτες τις ανοησίες, συλλογίστηκε αυτό όμως δεν μπορούσε να το κάνει, γιατί είχε συνηθίσει να κοιμάται γυρισμένος προς τα δεξιά και τώρα, στην κατάσταση που βρισκόταν, ήταν αδύνατο να στρίψει. Όσο κι αν πάσχισε να στρίψει προς το δεξί του πλευρό, δεν τα κατάφερε· ξανακυλούσε πάλι στ' ανάσκελα. Δοκίμασε τουλάχιστον εκατό φορές, έκλεινε τα μάτια για να μη βλέπει τις αγωνιώδεις κινήσεις των ποδιών του και τα παράτησε μόνον όταν άρχισε να νιώθει στο πλευρό έναν απροσδιόριστο πόνο, που ίσαμε τότε του ήταν άγνωστος.

Θεέ μου, συλλογίστηκε, τί εξοντωτική δουλειά πήγα και διάλεξα!

Φραντς Κάφκα, απόσπασμα από το διήγημα Η Μεταμόρφωση

Δευτέρα 4 Μαΐου 2020

Σάπιενς

Πριν από 75.000 χρόνια, οι πρόγονοί μας ήταν ασήμαντα ζώα. Το πιο σημαντικό που πρέπει να ξέρουμε για τους προϊστορικούς ανθρώπους είναι ότι ήταν ασήμαντοι. Ο αντίκτυπός τους στον κόσμο δεν ήταν μεγαλύτερο από των μεδουσών ή των πυγολαμπίδων ή τρυποκάρυδων. Εν αντιθέσει, σήμερα ελέγχουμε αυτόν τον πλανήτη. Άρα το ερώτημα είναι: Πώς φτάσαμε από εκεί ως εδώ; Πώς αλλάξαμε, από ασήμαντοι πίθηκοι που κοιτούσαν την δουλειά τους σε μια γωνία της Αφρικής, σε κυβερνήτες του πλανήτη Γη;
Συνήθως, ψάχνουμε για τις διαφορές ανάμεσα σε εμάς και όλα τα άλλα ζώα σε ατομικό επίπεδο. Θέλουμε να πιστέψουμε – εγώ θέλω να πιστεύω – ότι υπάρχει κάτι ξεχωριστό πάνω μου, το σώμα μου, το μυαλό μου, που με κάνει τόσο ανώτερο από ένα σκυλί, ένα χοίρο ή ένα χιμπατζή. Αλλά η αλήθεια είναι ότι σε ατομικό επίπεδο δυστυχώς μοιάζω πολύ με χιμπατζή. Αν βάζατε εμένα και έναν χιμπατζή σε ένα ερημικό νησί, κι έπρεπε να αγωνιστούμε για επιβίωση για να δούμε ποιος θα επιβίωνε καλύτερα, σαφώς θα στοιχημάτιζα στον χιμπατζή, όχι στον εαυτό μου. Δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα με εμένα προσωπικά. Υποθέτω ότι αν έπαιρναν οποιονδήποτε από εσάς,και σας έβαζαν μόνους με έναν χιμπατζή σε κάποιο νησί, ο χιμπατζής θα τα κατάφερνε πολύ καλύτερα.
Η αληθινή διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους και όλα τα άλλα ζώα δεν είναι σε ατομικό επίπεδο. Είναι σε συλλογικό επίπεδο. Οι άνθρωποι ελέγχουν τον πλανήτη επειδή είναι τα μόνα ζώα που μπορούν να συνεργαστούν ευέλικτα και σε μεγάλους αριθμούςΥπάρχουν και άλλα ζώα, όπως τα κοινωνικά έντομα, οι μέλισσες, τα μυρμήγκια, που μπορούν να συνεργαστούν σε μεγάλους αριθμούς αλλά όχι και τόσο ευέλικτα. Η συνεργασία τους είναι άκαμπτη. Βασικά υπάρχει μόνο ένας τρόπος που ένα μελίσσι μπορεί να λειτουργήσει. Αν υπάρξει κάποια νέα ευκαιρία, ή κάποιος νέος κίνδυνος, οι μέλισσες δεν μπορούν να αλλάξουν το κοινωνικό τους σύστημα εν μία νυκτί. Δεν μπορούν, για παράδειγμα, να εκτελέσουν την βασίλισσα εγκαθιδρύοντας δημοκρατία μελισσών, ή μια κομμουνιστική δικτατορία εργατριών μελισσών.
Άλλα ζώα, σαν τα κοινωνικά θηλαστικά -λύκοι, ελέφαντες, δελφίνια, χιμπατζήδες- μπορούν να συνεργαστούν πολύ πιο ευέλικτα, αλλά το κάνουν μόνο σε μικρούς αριθμούς, επειδή η συνεργασία ανάμεσα σε χιμπατζίδες βασίζεται στην οικειότητα που έχουν μεταξύ τους.Είμαι ένας χιμπατζής και είσαι ένας χιμπατζής, και θέλω να συνεργαστώ μαζί σου, πρέπει να σε ξέρω προσωπικά. Τι είδους χιμπατζής είσαι; Είσαι ένας καλός χιμπατζής; Είσαι ένας σατανικός χιμπατζής; Είσαι αξιόπιστος; Αν δεν σε ξέρω, πώς μπορώ να συνεργαστώ μαζί σου;
Το μόνο ζώο που συνδυάζει τις δύο ικανότητες και συνεργάζεται τόσο ευέλικτα όσο και σε μεγάλους αριθμούς είμαστε εμείς, οι Χόμο σάπιενς. Ένας εναντίον ενός, ή ακόμα 10 εναντίον 10 οι χιμπατζίδες θα ήταν καλύτεροι από εμάς. Αλλά, αν βάλετε 1.000 ανθρώπους εναντίον 1.000 χιμπατζίδων, οι άνθρωποι θα κερδίσουν εύκολα, για τον απλό λόγο ότι χίλιοι χιμπατζίδες δεν μπορούν να συνεργαστούν καθόλου. Και αν προσπαθήσετε να στριμώξετε 100.000 χιμπατζίδες στην Όξφορντ Στριτ ή στο Γουέμπλεϊ, ή στην Πλατεία Τιενανμέν ή στο Βατικανό, θα έχετε χάος, το απόλυτο χάος. Φανταστείτε το Γουέμπλεϊ με 100.000 χιμπατζίδες. Σκέτη τρέλα.
Εν αντιθέσει, οι άνθρωποι συνήθως συγκεντρώνονται εκεί κατά δεκάδες χιλιάδες και το αποτέλεσμα συνήθως δεν είναι χαοτικό. Το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικά προηγμένα και αποτελεσματικά δίκτυα συνεργασίας. Όλα τα μεγάλα επιτεύγματα του ανθρώπου στην ιστορία, είτε το μιλάμε για χτίσιμο πυραμίδων είτε για πτήσεις στο φεγγάρι, βασίστηκαν, όχι σε ατομικές ικανότητες, αλλά στην ικανότητα να συνεργαζόμαστε ευέλικτα σε μεγάλους αριθμούς.
Σκεφτείτε ακόμα και αυτή την ομιλία που κάνω τώρα. Στέκομαι μπροστά από ένα κοινό περίπου 300 με 400 ανθρώπων, οι περισσότεροι από τους οποίους μου είστε εντελώς άγνωστοι. Ομοίως, δεν ξέρω όλους τους ανθρώπους που οργάνωσαν και δούλεψαν για αυτή την εκδήλωση Δεν ξέρω τον πιλότο και το πλήρωμα του αεροπλάνου που με έφερε εδώ, χθες, στο Λονδίνο. Δεν ξέρω τους ανθρώπους που εφηύραν και κατασκεύασαν αυτό το μικρόφωνο και αυτές τις κάμερες, που καταγράφουν αυτά που λέω. Δεν ξέρω τους ανθρώπους που έγραψαν όλα τα βιβλία και τα άρθρα που διάβασα για να προετοιμαστώ για αυτή την ομιλία Και σίγουρα δεν ξέρω όλους τους ανθρώπους που μπορεί να βλέπουν αυτή την ομιλία μέσω διαδικτύου, κάπου στο Μπουένος Άιρες ή στο Νέο Δελχί.
Ωστόσο, αν και δεν γνωρίζουμε ο ένας τον άλλο, δουλεύουμε μαζί για να δημιουργήσουμε αυτή την παγκόσμια ανταλλαγή ιδεών. Αυτό είναι κάτι που οι χιμπατζίδες δεν μπορούν να κάνουν. Επικοινωνούν, βέβαια, αλλά δεν θα βρείτε ποτέ έναν χιμπατζή να ταξιδεύει σε μια μακρινή ομάδα χιμπατζήδων για να δώσει μια ομιλία για μπανάνες ή για ελέφαντες, ή οτιδήποτε άλλο που μπορεί να ενδιαφέρει τους χιμπατζίδες. Η συνεργασία βέβαια δεν είναι πάντοτε καλή. Όλα τα φρικτά πράγματα που έχουν κάνει οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ιστορίας – κι έχουμε κάνει μερικά πολύ φρικτά πράγματα – όλα αυτά βασίζονται επίσης στην συνεργασία σε μεγάλη κλίμακα. Οι φυλακές είναι ένα σύστημα συνεργασίας. Τα σφαγεία είναι ένα σύστημα συνεργασίας. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι ένα σύστημα συνεργασίας. Οι χιμπατζίδες δεν έχουν σφαγεία και φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Ας υποθέσουμε ότι κατάφερα να σας πείσω ότι ίσως ναι, ελέγχουμε τον κόσμο επειδή συνεργαζόμαστε ευέλικτα και σε μεγάλους αριθμούς. Η αμέσως επόμενη ερώτηση που αμέσως γεννιέται στο μυαλό ενός περίεργου ακροατή είναι: Πώς, ακριβώς, το κάνουμε; Τι μας επιτρέπει, μόνο σε εμάς από όλα τα ζώα, να συνεργαζόμαστε έτσι; Η απάντηση είναι η φαντασία μας. Συνεργαζόμαστε ευέλικτα με αμέτρητους ξένους, επειδή μόνο εμείς, από όλα τα ζώα στον πλανήτη, δημιουργούμε και πιστεύουμε σε φαντασιώσεις, σε φανταστικές ιστορίες. Κι εφόσον όλοι πιστεύουν στην ίδια φαντασίωση, όλοι υπακούν και ακολουθούν τους ίδιους κανόνες, τις ίδιες νόρμες, τις ίδιες αξίες.
Όλα τα άλλα ζώα χρησιμοποιούν το επικοινωνιακό τους σύστημα μόνο για να περιγράψουν την πραγματικότητα. Ένας χιμπατζής θα πει, «Δείτε! Ένα λιοντάρι, ας φύγουμε!» ή «Δείτε! Να μια μπανανιά! Ας πάμε να πάρουμε μπανάνες!» Οι άνθρωποι, από την άλλη, με την γλώσσα δεν περιγράφουν μόνο την πραγματικότητα, αλλά για να φτιάξουν νέες πραγματικότητες, πλασματικές πραγματικότητες. Ένας άνθρωπος μπορεί να πει «Δείτε, υπάρχει ένας θεός πάνω από τα σύννεφα! Και αν δεν κάνεις ό,τι σου λέω, όταν πεθάνεις, ο Θεός θα σε τιμωρήσει και θα σε στείλει στην κόλαση». Αν όλοι σας πιστέψετε την ιστορία που εφηύρα, τότε θα ακολουθήσετε τις ίδιες νόρμες και νόμους και αξίες, και θα συνεργαστείτε. Μόνο οι άνθρωποι μπορούν να το κάνουν αυτό. Δεν θα πείσετε ποτέ ένα χιμπατζή να σας δώσει μια μπανάνα με την υπόσχεση «…αφού πεθάνεις, θα πας στον παράδεισο των χιμπατζίδων…» «…και θα πάρεις πολλές μπανάνες για τις καλές σου πράξεις. Άρα δώσε μου αυτή την μπανάνα». Κανένας χιμπατζής δεν θα πιστέψει αυτή την ιστορία. Μόνο οι άνθρωποι πιστεύουν τέτοιες ιστορίες, και γι’ αυτό ελέγχουμε τον κόσμο, ενώ οι χιμπατζίδες είναι κλεισμένοι σε ζωολογικούς κήπους και εργαστήρια.
Μπορεί τώρα να σας φαίνεται αποδεκτό ότι πράγματι, θρησκευτικά, οι άνθρωποι συνεργάζονται πιστεύοντας τις ίδιες φαντασιώσεις.Εκατομμύρια άνθρωποι συγκεντρώνονται για να χτίσουν καθεδρικούς ή τεμένη ή να πολεμήσουν σε σταυροφορίες ή τζιχάντ, επειδή όλοι πιστεύουν τις ίδιες ιστορίες για τον Θεό και τον παράδεισο και την κόλαση. Αλλά αυτό στο οποίο θέλω να δώσω έμφαση είναι ότι ο ίδιος ακριβώς μηχανισμός υφίσταται σε όλες τις μορφές μαζικής ανθρώπινης συνεργασίας, όχι μόνο στο θρησκευτικό τομέα.
Πάρτε για παράδειγμα τον νομικό τομέα. Τα περισσότερα νομικά συστήματα σήμερα βασίζονται στα ανθρώπινα δικαιώματα. Αλλά τι είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα; Όπως ακριβώς ο Θεό και ο παράδεισος, είναι μια ιστορία που δημιουργήσαμε. Δεν είναι ένα αληθινό αντικείμενο. Δεν είναι κάποιο βιολογικό αποτέλεσμα του χόμο σάπιενς. Πάρτε ένα ανθρώπινο ον, ανοίξτε τον, κοιτάξτε μέσα, και θα βρείτε καρδιά, νεφρά, νευρώνες, ορμόνες, DNA, αλλά δεν θα βρείτε καθόλου δικαιώματα. Το μόνο μέρος που θα βρείτε δικαιώματα είναι στις ιστορίες που δημιουργήσαμε και διαδώσαμε τους τελευταίους αιώνες. Μπορεί να είναι πολύ θετικές ιστορίες, πολύ καλές ιστορίες,αλλά είναι μόνο φανταστικές ιστορίες που δημιουργήσαμε.
Το ίδιο συμβαίνει και στον πολιτικό τομέα. Οι σημαντικότεροι παράγοντες στην πολιτική είναι τα κράτη και έθνη. Αλλά τι είναι τα κράτη και τα έθνη; Δεν είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα Ένα βουνό είναι μια αντικειμενική πραγματικότητα. Το βλέπετε, το αγγίζετε, το μυρίζετε ακόμα. Αλλά ένα κράτος ή ένα έθνος, όπως το Ισραήλ ή το Ιράν ή η Γαλλία ή η Γερμανία, είναι απλά μια ιστορία που επινοήσαμε και στην οποία έχουμε προσκολληθεί.
Το ίδιο συμβαίνει και στον οικονομικό τομέα. Οι σημαντικότεροι παίκτες σήμερα στην παγκόσμια οικονομία είναι οι εταιρείες και οι όμιλοι επιχειρήσεων. Πολλοί από εσάς σήμερα, ίσως, δουλεύετε για μια εταιρεία, όπως η Google ή η Toyota ή τα ΜακΝτόναλντς. Αλλά τι είναι ακριβώς αυτές; Είναι αυτό που οι δικηγόροι αποκαλούν πλάσματα δικαίου. Είναι ιστορίες που επινοήθηκαν και συντηρούνται από τους ισχυρούς μάγους που αποκαλούμε δικηγόρους. (Γέλια) Και τι κάνουν οι εταιρείες όλη την ημέρα; Κυρίως, προσπαθούν να κερδίσουν χρήματα. Τι είναι όμως τα χρήματα; Πάλι, δεν είναι αντικειμενική πραγματικότητα, δεν έχουν πραγματική αξία. Πάρτε αυτό το πράσινο κομμάτι χαρτί, το δολάριο. Κοιτάξτε το – δεν έχει αξία. Δεν μπορείτε να το φάτε, να το πιείτε, ούτε να το φορέσετε. Ήρθαν όμως αυτοί οι αρχιπαραμυθάδες, οι μεγάλοι τραπεζίτες, οι υπουργοί οικονομικών, οι πρωθυπουργοί, και μας είπαν μια πολύ πειστική ιστορία:«Βλέπετε αυτό εδώ το πράσινο κομμάτι χαρτί; Αξίζει 10 μπανάνες στην πραγματικότητα». Αν το πιστεύω εγώ, και εσείς, και όλοι το πιστέψουν, λειτουργεί. Μπορώ να πάρω αυτό το άχρηστο κομμάτι χαρτί, να πάω στο σούπερ μάρκετ, να το δώσω σε έναν άγνωστο που δεν έχω ξαναδεί, και να πάρω σε αντάλλαγμα αληθινές μπανάνες που μπορώ να φάω. Αυτό είναι κάτι εκπληκτικό. Δεν θα μπορέσετε ποτέ να το κάνετε με χιμπατζήδες. Οι χιμπατζήδες ανταλλάσσουν, βέβαια: «Ναι, μου δίνεις μια καρύδα, σου δίνω μια μπανάνα». Δουλεύει. Αλλά, μου δίνεις ένα άχρηστο κομμάτι χαρτί και περιμένεις να σου δώσω μια μπανάνα; Σε καμιά περίπτωση! Τι νομίζεις ότι είμαι, άνθρωπος;
Τα χρήματα, είναι η πιο πετυχημένη ιστορία που δημιουργήθηκε και ειπώθηκε από ανθρώπους, επειδή είναι η μόνη που πιστεύουν όλοι. Δεν πιστεύουν όλοι στο Θεό, δεν πιστεύουν όλοι στα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν πιστεύουν όλοι στον εθνικισμό, αλλά όλοι πιστεύουν στα χρήματα, και στο δολάριο. Πάρτε ακόμα και τον Οσάμα Μπιν Λάντεν. Μισούσε την αμερικανική πολιτική και την αμερικανική θρησκεία και την αμερικανική κουλτούρα, αλλά δεν είχε ενστάσεις στα αμερικανικά δολάρια. Στην πραγματικότητα του άρεσαν πολύ.
Για να συνοψίσω λοιπόν: Εμείς οι άνθρωποι ελέγχουμε τον κόσμο διότι ζούμε σε μια διπλή πραγματικότητα. Όλα τα άλλα ζώα ζουν σε μια αντικειμενική πραγματικότητα. Η πραγματικότητά τους αποτελείται από αντικειμενικές οντότητες, όπως ποτάμια και δέντρα και λιοντάρια και ελέφαντες. Εμείς οι άνθρωποι, επίσης ζούμε σε μια αντικειμενική πραγματικότητα. Στον κόσμο μας έχουμε επίσης ποτάμια και δέντρα και λιοντάρια και ελέφαντες. Αλλά μέσα στους αιώνες, έχουμε κατασκευάσει πάνω από αυτή την αντικειμενική πραγματικότητα μια δεύτερη φανταστική πραγματικότητα, μια πραγματικότητα αποτελούμενη από φανταστικές οντότητες, όπως έθνη, θεοί, χρήματα, εταιρείες. Αυτό που είναι εκπληκτικό είναι ότι όπως εξελισσόταν η ιστορία, αυτή η φανταστική πραγματικότητα έγινε όλο και πιο ισχυρή ώστε σήμερα, οι ισχυρότερες δυνάμεις στον κόσμο είναι αυτές οι φανταστικές οντότητες. Η επιβίωση των ποταμιών, των δέντρων, των λιονταριών και των ελεφάντων σήμερα εξαρτάται από τις αποφάσεις και τις επιθυμίες φανταστικών οντοτήτων, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Google, η Παγκόσμια Τράπεζα. Οντότητες που υπάρχουν μόνο στην φαντασία μας.

Γιουβάλ Νόα Χαράρι