Τετάρτη 13 Μαρτίου 2024

Βέρθερος

Πώς με κυνηγάει αυτή η εικόνα! Είτε είμαι άγρυπνος, είτε κοιμάμαι, μόνο αυτή γεμίζει την ψυχή μου. Εδώ, σαν μισοκλείνω τα βλέφαρά μου, εδώ στο μέτωπο μου, στο μέρος που συγκεντρώνεται το εσωτερικό όραμα, μένουν τα μαύρα της μάτια, Εδώ! Όχι, δε θα μπορούσα να σου το εκφράσω αυτό. Όταν κλείνω τα μάτια, αυτά είναι ακόμα εκεί, σαν μια θάλασσα, σαν μια άβυσσος, αναπαύονται μπροστά μου, μέσα μου, γεμίζουν τις αισθήσεις του μετώπου μου.

Τι 'ναι ο άνθρωπος, αυτός ο ημίθεος που τόσο παινεύουν; Μήπως του λείπουν οι δυνάμεις, την ώρα ακριβώς που χρειάζονται περισσότερο; Κι όταν πετάει από χαρά, ή βυθίζεται στη θλίψη, δε συγκρατείται και στις δύο περιπτώσεις και δεν επαναφέρεται στην απάθεια και στην ψυχρή συνείδηση των πραγμάτων, ενώ αυτό που λαχταράει είναι να χαθεί στην πληρότητα της απεραντοσύνης;  

Γκαίτε, απόσπασμα από "Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου"

Παρασκευή 1 Μαρτίου 2024

Λίχτενμπεργκ

Τί ν' απογίνονταν οι πουτάνες στ' αρχαία τα χρόνια; Άραγε υπήρχαν και τότε θεούσες;

Τίποτε δεν δείχνει καθαρότερα τί είναι η αληθινή ελευθερία και η αληθινή της χρήση, από την κατάχρησή της.

Το έχω παρατηρήσει ευκρινέστατα: άλλη γνώμη έχω όταν είμαι ξαπλωμένος κι άλλη όταν στέκομαι ορθός. Προπαντός όταν έχω φάει λίγο κι είμαι κουρασμένος.

Ο εξάδελφος άγγελος κι ο εξάδελφος πίθηκος θα γελάσουν μαζί μας.

Ο άνθρωπος αγαπά τη συντροφιά, κι ας είναι και η συντροφιά της φλόγας ενός κεριού που καπνίζει.

Είναι πασίγνωστο ότι ένα τεταρτάκι της ώρας διαρκεί περισσότερο από ένα τέταρτο.

Όποιος δεν έχει χάσει τίποτα μέσα στο κεφάλι του δεν μπορεί και να βρει τίποτα.

Μερικοί δεν ακούνε αν πρώτα δεν τους κόψεις τ' αφτιά.

Θα ξοδευόμουν ευχαρίστως προκειμένου να πληροφορηθώ ακριβώς για ποιον έγιναν όλα εκείνα, για τα οποία δημοσίως λέγεται ότι έγιναν για την πατρίδα.

Η διασκεδαστικότερη επιφάνεια πάνω στη γη είναι για μας το ανθρώπινο πρόσωπο.

Θεωρία των πτυχώσεων πάνω σ' ένα μαξιλάρι.

Γκέοργκ Κριστόφ Λίχτενμπεργκ

Πέμπτη 1 Φεβρουαρίου 2024

Φωνές, ξανά

Όποιος δεν γεμίζει τον κόσμο του με φαντάσματα, απομένει μόνος.

Κάθε πράγμα, όσο δεν είναι ολοκληρωμένο, είναι θόρυβος, και ολοκληρωμένο, είναι σιωπή.

Όταν πεθάνω, δε θα με βλέπω να πεθαίνω, για πρώτη φορά.

Όποιος με κρατάει από μια κλωστή δεν είναι δυνατός’ δυνατή είναι η κλωστή.

Αν δεν σηκώνεις τα μάτια, θα πιστέψεις πως είσαι το πιο υψηλό σημείο.

Θα είχε υπάρξει αυτή η αιώνια αναζήτηση αν το ευρεθέν υπήρχε;

Τί σου έχω δώσει, το ξέρω. Τί έχεις πάρει, δεν το ξέρω.

Θα σε βοηθήσω να έλθεις αν έρχεσαι και να μην έρθεις αν δεν έρχεσαι.

Αντιλαμβανόμαστε το κενό, γεμίζοντάς το.

Όταν δεν επιθυμείτε το αδύνατο, δεν επιθυμείτε.

Αν αγαπάς τον ήλιο που σε φωτίζει, ίσως αγαπάς, κι αν αγαπάς το έντομο που σε τσιμπάει, αγαπάς.

Τα μάτια που όπου κοιτάζουν ψάχνουν που να κοιτάξουν καταστρέφουν όπου κοιτάζουν.

Αντόνιο Πόρτσια 

Τετάρτη 3 Ιανουαρίου 2024

Καστοριάδης ξανά

Τα κεντρικά στοιχεία του Ελληνικού δράματος είναι, από τη μία μεριά, η τριπλή αναφορά που περιέχει για μας η παράδοση: αναφορά στους αρχαίους Έλληνες, αναφορά στο Βυζάντιο, αναφορά στην λαϊκή ζωή και κουλτούρα, όπως αυτή δημιουργήθηκε στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου και κάτω από την Τουρκοκρατία.

Από την άλλη μεριά, η αντιφατική και, θα μπορούσε να πει κανείς, ψυχοπαθολογική σχέση μας με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, που περιπλέκεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι ο πολιτισμός αυτός έχει μπει εδώ και δεκαετίες σε μία φάση έντονης κρίσης και υποβόσκουσας αποσύνθεσης.

Η διπλή και ταυτόχρονη αναφορά στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε το επίσημο «πιστεύω» του νεοελληνικού κράτους και του πολιτιστικού κατεστημένου της χώρας, οδήγησε και οδηγεί σε αδιέξοδο, κατά πρώτο και κύριο λόγο διότι οι δυο αυθεντίες που επικαλείται βρίσκονται σε διαμετρική αντίθεση μεταξύ τους. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι πολιτισμός ελευθερίας και αυτονομίας, που εκφράζεται στο πολιτικό επίπεδο στην πολιτεία ελεύθερων πολιτών που συλλογικά αυτοκυβερνώνται και στο πνευματικό επίπεδο με την ακατάπαυστη επαναστατική ανανέωση και αναζήτηση. Ο βυζαντινός πολιτισμός από την άλλη, είναι πολιτισμός θεοκρατικής ετερονομίας, αυτοκρατορικού αυταρχισμού και πνευματικού δογματισμού. Στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν πολίτες, αλλά υπήκοοι του αυτοκράτορα, ούτε στοχαστές, μόνο σχολιαστές ιερών κειμένων.

Η προσπάθεια συνδυασμού και συμφιλίωσης αυτών των δύο αυθεντιών λοιπόν, δεν μπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δημιουργική προσπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισμό, όπως αυτός που χαρακτήριζε το πνευματικό κατεστημένο της χώρας επί ενάμισυ σχεδόν αιώνα μετά την ανεξαρτησία και που επαναλάμβανε τα χειρότερα μιμητικά στοιχεία του Βυζαντίου.

Καθ’ όσο ξέρω, είμαστε ο μόνος λαός με μεγάλο πολιτιστικό παρελθόν που πρόσφερε στον κόσμο το γελοίο και θλιβερό θέαμα προσπάθειας τεχνητής επαναφοράς της γλώσσας που μιλιόταν πριν από 25 αιώνες. Ούτε οι Ιταλοί προσπάθησαν να ξαναζωντανέψουν τα λατινικά, ούτε οι Ινδοί τα σανσκριτικά. Και είναι εξίσου χαρακτηριστικό ότι ενώ η ∆υτική Ευρώπη, στους δυο περασμένους αιώνες εγέννησε δεκάδες λαμπρούς ελληνιστές, μόνο τρία ονόματα έχουμε που μπορούν να σταθούν αχνά στο ίδιο επίπεδο με αυτούς: Τον Κοραή, τον Βερναρδάκη και τον Συκουτρή -τον οποίο Συκουτρή οδήγησε χαρακτηριστικά σε αυτοκτονία ο φθόνος και το μίσος των κηφήνων τού εν Αθήνησι Πανεπιστημίου.

Περηφανευόμαστε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων, αλλά για να μάθουμε τι έλεγαν και τι ήταν οι αρχαίοι πρέπει να προσφύγουμε σε ξένες εκδόσεις και σε ξένες μελέτες. Αυτή η ίδια στάση έκανε ασφαλώς επίσης αδύνατη τη γονιμοποίηση της λαϊκής παράδοσης και την μεταφορά της στο χώρο της έντεχνης παιδείας, με εμφατική εξαίρεση την ποίηση. Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι ο τεράστιος μουσικός πλούτος της λαϊκής μουσικής σε μελωδίες, ρυθμούς, κλίμακες και όργανα, έμεινε νεκρός στα χέρια των νεοελλήνων συνθετών, όπως έμεινε άχρηστος και ο αρχιτεκτονικός και διακοσμητικός πλούτος της λαϊκής παράδοσης.

Τέλος, αυτή η αναφορά στα δύο μεγάλα παρελθόντα, με τον αποστειρωτικό τρόπο που ετέθη, είναι στη ρίζα της σχιζοφρενικής μας σχέσης με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, του συνδυασμού ενός κακομοιριασμένου αισθήματος κατωτερότητας και μιας ψωροπερήφανης και αστήρικτης αυθάδειας.

Έτσι παίρνουμε από τους ξένους τις BMW, τις τηλεοράσεις, τα κατεψυγμένα, κ.λπ. χωρίς να μιλήσω για τα πακέτα Ντελόρ, και τους βρίζουμε για την υποδούλωσή τους στην τεχνική και στον ορθολογισμό τους. Πράγματα που η ∆ύση βέβαια δεν περίμενε τους νεοφώτιστους ελληνοορθόδοξους για να τα κριτικάρει και να τα καταγγείλει η ίδια, και που δεν απαλείφονται με μια ετήσια εκδρομή στο Άγιο Όρος.

από δίαλεξη του Κορνήλιου Καστοριάδη το 1994

Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου 2023

Παράδεισος και κόλαση

Ο παράδεισος είναι ένας τόπος τέλεια αναπαυτικός, αλλά, μακροπρόθεσμα, κάπως μονότονος, αφού ούτε ο θεός μπόρεσε να επινοήσει μια αιώνια ψυχή.
Όμως και η κόλαση είναι ένας τόπος τέλεια αναπαυτικός, αφού η παραμικρή στεναχώρια, η ελαφρότερη ενόχληση, αν παρατεινόταν αιωνίως, θα μετατρεπόταν σ' ένα ατέρμονο μαρτύριο, κι ο θεός, δεδομένης της απόλυτης δικαιοσύνης του (για να μη μιλήσουμε για την απόλυτη καλοσύνη του), δεν μπορεί να επιβάλει μιαν απεριόριστη τιμωρία σ' ένα ον περιορισμένης ευθύνης όπως είναι ο άνθρωπος.
Ο παράδεισος και η κόλαση, επομένως, είναι κατ' ουσίαν ίδια. Αυτό, όμως, δεν το ξέρουν ούτε οι ευσεβείς ούτε οι κολασμένοι, γι' αυτό και οι μεν δεύτεροι βασανίζονται με την ιδέα ότι χάνουν τις ηδονές του παραδείσου, οι δε πρώτοι αντλούν τη μεγαλύτεροι απόλαυση τους από τη σκέψη ότι γλίτωσαν τα βασανιστήρια της κόλασης.

Κάρλο Φραμπέτι - απόσπασμα από το βιβλιο "Η σιωπή της καμηλοπάρδαλης"