Τρίτη 30 Αυγούστου 2011

Ίρβιν Γιάλομ

Η πίστη στο υπερφυσικό, όχι η έλλειψη πίστης, είναι που θα μας καταστρέψει. Δεν χρειάζεται παρά να κοιτάξουμε στο παρελθόν για να ανιχνεύσουμε τα τεράστια ρεύματα καταστροφής που έχει προκαλέσει η δογματική πίστη. Ή να δούμε τις σύγχρονες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή ή στην Ινδική χερσόνησο, όπου οι αλληλοσυγκρουόμενες φονταμενταλιστικές πεποιθήσεις απειλούν εκατομμύρια ανθρώπους. Μ' αρέσει ο αφορισμός του Νίτσε ότι αυτό που έχει σημασία δεν είναι το κουράγιο κάποιου να είναι πιστός στις πεποιθήσεις του αλλά το κουράγιο ν' αλλάξει αυτές τις πεποιθήσεις.

από το "Θρησκεία και Ψυχιατρική" του Ίρβιν Γιάλομ

Σάββατο 27 Αυγούστου 2011

Εντγκάρ Μορέν

Ο 90ΧΡΟΝΟΣ Εντγκάρ Μορέν δεν μιλάει πλέον για επανάσταση. Ο γάλλος φιλόσοφος προτιμάει τον πιο πολύπλοκο και αμφίσημο όρο: μεταμόρφωση. 

Οπως εξηγεί σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στο ιταλικό περιοδικό «L' Espresso»: «Η επανάσταση θέλει να κάνει το παρελθόν tabula rasa και να δώσει μια νέα αρχή, ενώ σχεδόν πάντα έχει άσχημη κατάληξη. Η μεταμόρφωση αντίθετα σημαίνει να σκεφτόμαστε το καλό ολόκληρης της ανθρωπότητας σε συνέχεια με το παρελθόν. Εγώ τάσσομαι υπέρ αυτής της λύσης». Ο Μορέν θίγει το πρόβλημα της αμφισημίας της ιστορίας: «Ας σκεφτούμε την παγκοσμιοποίηση. Είναι το χειρότερο αλλά και το καλύτερο πράγμα που θα μπορούσε να μας συμβεί. Δεν μπορούμε να βλέπουμε από τη μια μεριά όλο το καλό και από την άλλη μόνο το κακό. Στην ιστορία το καλό συχνά υπήρξε αιτία του κακού».
Σύμφωνα με τον Μορέν, από αυτόν τον κίνδυνο μπορούμε να προστατευθούμε με την οικολογία της δράσης: «Κάθε δράση που αναλαμβάνουμε, ακόμα και με τις καλύτερες προθέσεις, σε ένα ορισμένο σημείο προσκρούει στις δεδομένες ιστορικές και κοινωνιολογικές συνθήκες. Εκεί είναι που μπορεί να ξεφύγει από τον έλεγχό μας και να αντιστραφεί το νόημά της. Οφείλουμε να έχουμε επίγνωση του ότι κάθε απόφαση είναι ένα στοίχημα και ότι μόνον μια ορισμένη στρατηγική επιτρέπει τη διόρθωση των πιθανών λαθών της δράσης που βρίσκεται σε εξέλιξη». Ο σεισμός της Λισαβόνας το 1755 υπήρξε ένας σταθμός για τη δυτική φιλοσοφία. Σηματοδότησε μια στροφή στη σκέψη του Διαφωτισμού. Εξηγεί ο Μορέν: «Μόνον οι καταστροφές μάς επιτρέπουν να συνειδητοποιήσουμε τα θεμελιώδη προβλήματα. Οι σεισμοί, τα τσουνάμι μάς δείχνουν τις σοβαρές απειλές που επικρέμανται πάνω στη βιόσφαιρα. Αρκεί να σκεφτούμε την Ιαπωνία σήμερα. Κατανοήσαμε ότι η απόλυτη ασφάλεια είναι ένας μύθος. Και η πυρηνική ενέργεια, από την ίδια της την οργάνωση, είναι μια μορφή οικονομικού ολοκληρωτισμού: δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς τη μυστικότητα, η οποία ευνοεί την υπερβολική εξουσία των λόμπι». Στο ερώτημα «τι είναι το κακό;», ο γάλλος φιλόσοφος δίνει την ακόλουθη απάντηση: «Είναι η ανθρώπινη βαρβαρότητα. Η οποία όμως έχει διάφορες μορφές. Εχει ένα παλιό πρόσωπο: πόλεμος, σύγκρουση, κυριαρχία, εκμετάλλευση, βασανιστήρια, περιφρόνηση, ταπείνωση. Η δική μας σύγχρονη βαρβαρότητα είναι αντίθετα τεχνο-οικονομική. Βασίζεται στον υπολογισμό και στο κέρδος. Από τις ανθρώπινες ιδιότητες αναγνωρίζει μόνον εκείνες που μπορούν να μετρηθούν, να καταγραφούν με αριθμούς, παραγνωρίζοντας το βάθος της ανθρώπινης φύσης: την αγάπη, το μίσος, τη χαρά, τη θλίψη. Μερικές φορές τυχαίνει να συμμαχήσουν τα δύο είδη βαρβαρότητας. Η πρώτη συνένωση εκδηλώθηκε στο Αουσβιτς, όπου η εξόντωση εβραίων και Τσιγγάνων έγινε με βιομηχανικές μεθόδους. Προσοχή όμως, το δυναμικό του κακού βρίσκεται μέσα στον καθένα μας».
Ποιος ευθύνεται, όμως, που ο κόσμος μοιάζει να βαδίζει σήμερα προς μιαν Αποκάλυψη; «Ευθύνεται μια μυθολογία: εκείνη της νεοφιλελεύθερης οικονομίας, που είναι η άλλη όψη του μύθου του κομμουνισμού. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που νομίζουν ότι η φιλελεύθερη οικονομία είναι η πραγματικότητα. Δεν είναι αλήθεια, είναι μόνον ιδεολογία. Δεν είναι καν μια θεωρία της αγοράς, επειδή σήμερα δεν υπάρχουν πλέον κανόνες και δεν υπάρχει πλέον ανταγωνισμός, αλλά μόνον κερδοσκοπία και κέρδη χωρίς όρια. Αν δεν τους τεθεί φραγμός θα βρεθούμε στον προθάλαμο της καταστροφής. Στο ερώτημα "ποιοι είναι οι δημιουργοί της Αποκάλυψης;" απαντώ αναφέροντας μια φράση του συναδέλφου μου Αλέν Τουρέν: "Ο χρηματοπιστωτικός καπιταλισμός τέθηκε πάνω από την ανθρωπότητα. Τώρα χρειάζεται να τον εκτοπίσουμε".
Η χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία έγινε ένας εχθρός της ανθρωπότητας. Προσθέτω: σήμερα είμαστε σε μια κριτική φάση, στην οποία χρειάζεται να ξανασκεφτούμε και να δημιουργήσουμε μια πολιτική αναγέννηση. Προτείνω να αντλήσουμε ιδέες από τις τρεις κληρονομιές: την ελευθεριακή για την αυτονομία του ατόμου, τη σοσιαλιστική για να βελτιώσουμε την κοινωνία, την κομμουνιστική για να δημιουργήσουμε την κοινότητα. Αυτές οι κληρονομιές διαχωρίστηκαν, αποστεώθηκαν, εκφυλίστηκαν. Σήμερα οφείλουμε να επιστρέψουμε στις πηγές τους και να αναγεννήσουμε τα πάντα. Μπορούμε να βοηθηθούμε από την αποκλίνουσα και περιθωριακή σκέψη.
Η ανθρωπότητα άλλαξε πολλές φορές την πορεία της χάρη σε ανθρώπους από πρώτη άποψη περιθωριακούς: τον Βούδα, τον Ιησού και τον Μωάμεθ. Ακόμα και η δημοκρατία κινδύνεψε να μην γεννηθεί: αν η περσική αυτοκρατορία είχε νικήσει την Αθήνα στον πέμπτο αιώνα. Γεννημένη σε μια μικρή ελληνική πόλη, αναπτύχθηκε έπειτα και έγινε μια πολύ σημαντική σύγχρονη δύναμη. Αλλά και οι σύγχρονες επιστήμες γεννήθηκαν από πνεύματα απόβλητα από την κοινωνία του 17ου αιώνα: τον Γαλιλαίο, τον Μπέικον και τον Καρτέσιο. Ο σοσιαλισμός γεννήθηκε από τις ιδέες ενός διανοούμενου αγνοημένου από όλα τα πανεπιστήμια και από τις μεγάλες προσωπικότητες της εποχής, του Μαρξ. Εγώ αποκαλώ "πολιτική της ανθρωπότητας και πολιτική του εκπολιτισμού" εκείνη που θέτει το πρόβλημα της σωτηρίας της βιόσφαιρας. Αύριο θα υπάρξουν κινήματα ικανά να αναπτύξουν αυτές τις ιδέες. Ο Αντρέ Ζιντ έγραψε: "Υπάρχουν αυτοί που λένε ότι πρέπει να αλλάξουμε την κοινωνία και εκείνοι που θεωρούν αντίθετα ότι πρέπει να αλλάξουμε τους εαυτούς μας ως πρόσωπα". Σύμφωνοι. Αλλά για να αλλάξουμε τους εαυτούς μας πρέπει να αλλάξουμε και τις δομές: οικονομικές, διοικητικές, τον τρόπο κατανάλωσης, τη γεωργία. Μια μεταβολή συντελείται ήδη σήμερα. Στη Γαλλία επιστρέφει το συνεταιριστικό κίνημα, στην Ευρώπη υπάρχουν ομάδες δίκαιου εμπορίου που παλεύουν ενάντια στους κερδοσκόπους μεσάζοντες. Είναι τα πρώτα παραδείγματα του νέου, που μπορεί να σηματοδοτήσει τη μεταμόρφωση» (...).

Τετάρτη 24 Αυγούστου 2011

Άνθρωποι και σφήκες...

Ενα καλό σημείο αφετηρίας είναι η εξαιρετική ανακάλυψη που πραγματοποίησε πριν από δύο χρόνια μια ομάδα ερευνητών της Ζωολογικής Εταιρείας του Λονδίνου, οι οποίοι πήγαν στον Παναμά για να μελετήσουν την κοινωνική ζωή των τοπικών σφηκών. Αξιοποιώντας πρωτοποριακές τεχνολογίες, η ομάδα παρακολούθησε και κατέγραψε, για ένα διάστημα περίπου έξι χιλιάδων ωρών, τις κινήσεις 422 σφηκών από 33 διαφορετικές αποικίες. Οι ανακαλύψεις στις οποίες έφτασαν οι ερευνητές ανέτρεψαν προαιώνια στερεότυπα -δικά τους και δικά μας- για τις συνήθειες των κοινωνικών εντόμων. Στην πραγματικότητα, από τότε που η έννοια των «κοινωνικών εντόμων» (η οποία περιλαμβάνει μέλισσες, τερμίτες, μυρμήγκια και σφήκες) υιοθετήθηκε και άρχισε να χρησιμοποιείται, οι ειδικοί ζωολόγοι καθώς και το αδαές κοινό συμμερίζονταν τη σταθερή και σχεδόν αδιαμφισβήτητη πεποίθηση ότι η «κοινωνικότητα» αυτών των εντόμων περιοριζόταν στα μέλη της αποικίας στην οποία ανήκαν. Αυτή η αποικία αντιπροσωπεύει τον τόπο στον οποίο αυτά τα έντομα γεννήθηκαν και στον οποίο επιστρέφουν καθημερινά όσο ζουν, φέρνοντας τη λεία των περιπλανήσεών τους σε αναζήτηση τροφής, για να τη μοιραστούν με τον υπόλοιπο αυτόχθονα πληθυσμό της κυψέλης.
Η πιθανότητα κάποια μέλισσα ή σφήκα εργάτρια να μπορέσει να «μεταναστεύσει», διασχίζοντας τα σύνορα ανάμεσα στη μια αποικία και την άλλη, εγκαταλείποντας την κυψέλη στην οποία γεννήθηκε για να ενωθεί με μιαν άλλη κυψέλη -εκείνη που επέλεξε- θεωρούνταν σαν μια αβάσιμη ιδέα. Ισχυε αντίθετα το αξίωμα ότι τα «αυτόχθονα» μέλη, που γεννήθηκαν στο εσωτερικό της αποικίας και επομένως ήταν «νόμιμα», θα έδιωχναν αμέσως τον ενοχλητικό επισκέπτη, εξοντώνοντάς τον αν αυτός δεν απομακρυνόταν. Οπως όλα τα αξιώματα, ή καλύτερα οι πεποιθήσεις που γίνονται σιωπηλά αποδεκτές και καταλήγουν να αποτελούν μέρος της «δόξας» ή του κοινού νου, αυτή η ιδέα ποτέ δεν αμφισβητήθηκε ούτε και επαληθεύτηκε. Κανένας, ούτε μεταξύ των κοινών ανθρώπων ούτε μεταξύ των ειδικών δεν σκέφτηκε τη δυνατότητα να καταγραφούν τα ίχνη της διαδρομής από τη μια φωλιά στην άλλη, από τη μια κυψέλη στην άλλη. Για τους μελετητές, το αξίωμα σύμφωνα με το οποίο τα ένστικτα κοινωνικοποίησης περιορίζονται σε «φίλους και συγγενείς», δηλαδή στην κοινότητα στην οποία γεννήθηκαν και ανήκουν τα έντομα, ήταν «λογικό». Για τους κοινούς ανθρώπους ήταν «προφανές». Ωστόσο, αυτό που θεωρείται «λογικό», όπως και αυτό που θεωρείται «προφανές», τείνει να αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου. Μετασχηματίζεται μαζί με την ανθρώπινη κατάσταση και με τις προκλήσεις που αυτή δημιουργεί. Και είναι σχεδόν πάντα ένα στοιχείο που διαμορφώνεται στην πράξη, από τα σχήματα της πραγματικότητας «εκεί έξω», η οποία γίνεται αντιληπτή μέσα από τους φακούς ή το πρίσμα των ανθρώπινων πράξεων, αυτού που οι άνθρωποι σε μια δεδομένη στιγμή μπορούν να κάνουν (...).
Αντίθετα με όλα όσα γνωρίζαμε (ή καλύτερα νομίζαμε ότι γνωρίζουμε) εδώ και αιώνες, η ερευνητική ομάδα από το Λονδίνο ανακάλυψε στον Παναμά ότι μια σημαντική πλειονότητα «εργατριών σφηκών», το 56%, αλλάζουν κυψέλη στη διάρκεια της ζωής τους. Και το κάνουν όχι απλώς μεταναστεύοντας σε άλλες αποικίες με την ιδιότητα των προσωρινών επισκεπτών, οι οποίοι αντιμετωπίζονται εχθρικά, γίνονται θύματα διακρίσεων και περιθωριοποιούνται ή μερικές φορές καταδιώκονται, αλλά ως «νόμιμα» και με πλήρη δικαιώματα μέλη της «κοινότητας» που τις υιοθετεί. Το αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι ότι οι κυψέλες που ερευνήθηκαν είναι κατά κανόνα «μεικτοί πληθυσμοί», στο εσωτερικό των οποίων οι γηγενείς σφήκες και οι μετανάστριες ζουν και εργάζονται πλάι πλάι. Οι ειδήσεις που φτάνουν από τον Παναμά αποκαλύπτουν πρώτα απ' όλα μιαν εντυπωσιακή ανατροπή προοπτικής: εκείνες οι πεποιθήσεις που μέχρι πριν από λίγο καιρό έμοιαζε να αντανακλούν τη «φυσική κατάσταση» αποδείχθηκε ότι δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια προβολή στα έντομα υπερβολικά ανθρώπινων ανησυχιών και πράξεων των μελετητών. Και στάθηκε αρκετό οι ερευνητές μιας γενιάς λίγο νεότερης από την προηγούμενη να φέρουν στο παναμέζικο δάσος τη δική τους -και δική μας- εμπειρία των νέων τρόπων ζωής, που αποκτήθηκε και αφομοιώθηκε στο ήδη κοσμοπολιτικό Λονδίνο, την «πολυπολιτισμική» πατρίδα διασταυρωμένων διασπορών, για να «ανακαλύψουμε», όπως οφείλαμε να το κάνουμε, ότι η ρευστότητα του ανήκειν και η αιώνια ανάμειξη των πληθυσμών είναι ο κανόνας, ακόμα και για τα κοινωνικά έντομα.
Ενας κανόνας που από πρώτη άποψη εφαρμόζεται με τρόπο «φυσικό», χωρίς να χρειάζονται προσφυγές σε κυβερνητικές επιτροπές, νομοσχέδια που εισάγονται εσπευσμένα προς ψήφιση, δικαστήρια και κέντρα προσωρινής παραμονής για όσους ζητούν άσυλο (...). Η διαφορά ανάμεσα στους «γνωστικούς χάρτες» που υπάρχουν στο διανοητικό εξοπλισμό των εντομολόγων της παλιάς γενιάς και σε εκείνους που απέκτησαν ή υιοθέτησαν οι νεότεροι ερευνητές αντανακλά τη μετάβαση, στην ιστορία των σύγχρονων κρατών, από τη φάση της οικοδόμησης του έθνους (nation building) στην «πολυπολιτισμική» φάση. Αντανακλά γενικότερα τη μετάβαση από τη «στέρεη» νεωτερικότητα, η οποία τείνει να προστατεύει και να ενισχύει την αρχή της εδαφικής, αποκλειστικής και αδιαίρετης κυριαρχίας και να περιβάλλει την εδαφική επικράτεια με αδιαπέραστα σύνορα, στη «ρευστή» νεωτερικότητα με τις θαμπές και διαπερατές συνοριακές της γραμμές, την ασυγκράτητη υποβάθμιση των αποστάσεων και της αμυντικής ικανότητας της επικράτειας και μιαν έντονη ανθρώπινη κυκλοφορία μέσα από κάθε τύπο συνόρου. Και στο πεδίο της καθημερινής πράξης των ανθρώπινων υπάρξεων, από τις πιέσεις για αφομοίωση και τις προσδοκίες για μιαν επικείμενη ομοιομορφία στην προοπτική της μόνιμης συμβίωσης με την ποικιλία και τη διαφορετικότητα (...).

απόσπασμα από δοκίμιο του κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν

Σάββατο 20 Αυγούστου 2011

Ο παράλογος άνθρωπος

Αν ο Σταβρόγκιν πιστεύει, δεν πιστεύει πως πιστεύει.
Αν δεν πιστεύει, δεν πιστεύει πως δεν πιστεύει.
ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΕΝΟΙ

"Το πεδίο μου, λέει ο Γκαίτε, είναι ο χρόνος". Να λοιπόν μια παράλογη φράση. Τι είναι τέλος πάντων ο παράλογος άνθρωπος; Αυτός που χωρίς ν' αρνιέται την αιωνιότητα, δεν κάνει τίποτα γι' αυτή. Όχι πως η νοσταλγία του φαίνεται ξένη. Αλλά του είναι αρκετά το θάρρος και η σκέψη. Το πρώτο τον μαθαίνει να ζει χωρίς επιθυμίες και να αρκείται σε ό,τι έχει, η δεύτερη του δείχνει ως πού μπορεί να φτάσει. Σίγουρος για την ως το τέλος ελευθερία του, για τη χωρίς μέλλον επανάστασή του και για τη φθαρτή του συνείδηση, όσο ζει ακολουθεί την τύχη του. Εκεί βρίσκεται το πεδίο του, εκεί δρα μονάχα με τη δική του κρίση. Μια πιο μεγάλη ζωή δεν μπορεί να σημαίνει γι' αυτόν μια άλλη ζωή. Θα ήταν υποτιμητικό. Δε μιλάω εδώ βέβαια για τη γελοία αιωνιότητα των μεταγενέστερων. Η Κυρία Ρολλάν πίστευε στους μεταγενέστερους. Αυτή η απερισκεψία πήρε το μάθημά της. Οι μεταγενέστεροι αδιαφορούν για την Κυρία Ρολάν. Κανένα θέμα ηθικής δεν επιδέχεται ανάπτυξη. Συνάντησα κακούς ανθρώπους με ηθική και καθημερινά συμπεραίνω ότι η τιμιότητα δεν έχει ανάγκη από κανόνες. Ο παράλογος άνθρωπος μια ηθική μόνο μπορεί να δεχτεί, εκείνη που είναι ένα με το Θεό: εκείνη που υπαγορεύεται. Όμως, αυτός ο άνθρωπος, ζει έξω από το Θεό. Όσο για τις υπόλοιπες ηθικές (συμπεριλαμβάνω και την ανηθικότητα), ο παράλογος άνθρωπος βρίσκει εκεί μονάχα δικαιολογίες χωρίς να δικαιολογεί τίποτα. Εδώ ξεκινάω από την αρχή της αθωότητάς του. Αυτή η αθωότητα είναι φοβερή. "Όλα επιτρέπονται", φωνάζει ο Ιβάν Καραμάζωφ. Αυτό επίσης δείχνει τον παραλογισμό του. Αλλά με την προϋπόθεση πως δεν το ερμηνεύουμε με το συνηθισμένο τρόπο. Δεν ξέρω εάν το έχουν παρατηρήσει σωστά: δεν πρόκειται για μια φωνή απελευθέρωσης και χαράς, αλλά για μια πικρή διαπίστωση. Η βεβαιότητα ενός Θεού που θα 'δινε στη ζωή το νόημά της είναι πολύ πιο θελκτική από τη δυνατότητα του να πράττει κανείς το κακό ατιμωρητί. Η εκλογή δε θα 'ταν δύσκολη. Μα δεν υπάρχει εκλογή και τότε αρχίζει η πίκρα. Το παράλογο δεν απελευθερώνει, δεσμεύει. Δεν επιτρέπει όλες τις πράξεις. Όλα επιτρέπονται δε σημαίνει πως τίποτα δεν απαγορεύεται. Το παράλογο δίνει στις συνέπειες των πράξεών του την ισορροπία τους. Δε συνιστά το έγκλημα, θα ήταν παιδιαρώδες, αλλά θεωρεί ανώφελη την τύψη. Όμοια, αν όλες οι εμπειρίες δεν έχουν σημασία, η εμπειρία του καθήκοντος είναι εξ ίσου θεμιτή με μια άλλη. Μπορεί να είναι κανείς ενάρετος από ιδιοτροπία.
Όλες οι ηθικές είναι χτισμένες πάνω στην ιδέα πως οι συνέπειες μιας πράξης τη νομιμοποιούν ή όχι. Ένα πνεύμα ποτισμένο απ' το παράλογο υποστηρίζει μονάχα πως αυτές οι συνέπειες πρέπει να εξετάζονται με απάθεια. Είναι πρόθυμο να πληρώσει. Δέχεται, δηλαδή, ότι σε μια πράξη μπορεί να υπάρχουν υπεύθυνοι, ποτέ όμως ένοχοι. Επί πλέον, θα συμφωνήσει στο να χρησιμοποιηθεί η προηγούμενη εμπειρία για να καθοδηγήσει τις μελλοντικές του πράξεις. Ο χρόνος θα γεννήσει το χρόνο και η ζωή θα εξυπηρετήσει τη ζωή. Σ' αυτόν το χώρο που είναι περιορισμένος και κορεσμένος συγχρόνως από δυνατότητες, όλα, εκτός από τη σκέψη του, φαίνονται στο παράλογο απρόβλεπτα. Ποιος κανόνας, λοιπόν, θα μπορούσε να βγει απ' αυτήν την παράλογη τάξη; Η μόνη αλήθεια που θα μπορούσε κάτι να του μάθει δεν είναι διόλου σταθερή: γεννιέται κι εξελίσσεται μέσα στους ανθρώπους. Το παράλογο πνεύμα, λοιπόν, δεν ψάχνει ν' ανακαλύψει κανόνες ηθικής στο βάθος της σκέψης του, μα τις μορφές και το ρυθμό της ανθρώπινης ζωής. Τέτοιες είναι οι εικόνες που θα παρουσιάσουμε. Ακολουθούν την παράλογη σκέψη δίνοντας της μορφή κι ενδιαφέρον. Είναι ανάγκη να αναπτύξω την ιδέα πως ένα παράδειγμα δεν αποτελεί πάντα παράδειγμα για μίμηση (πολύ λιγότερο όταν συμβαίνει στον παράλογο κόσμο) και πως αυτές οι μορφές δεν αποτελούν πρότυπα; Εκτός του ότι πρέπει να υπάρχει κλίση προς αυτά, θα ήταν γελοίο να μιμηθεί κανείς τον Ρουσσώ που έπεφτε κάτω περπατώντας στα τέσσερα ή τον Νίτσε που φερόταν κτηνωδώς στη μητέρα του. "Πρέπει να είσαι παράλογος, γράφει ένας σύγχρονος συγγραφέας, δεν πρέπει να είσαι απατημένος". Οι στάσεις για τις οποίες θα γίνει λόγος δεν μπορούν να αποκτήσουν όλο το νόημά τους παρά συγκρίνοντάς τες με τις αντίθετές τους. Ο τελευταίος στρατιώτης είναι ίσος με ένα στρατηγό, αν και οι δυο έχουν συνείδηση.
Απ' αυτή την άποψη όλες οι εμπειρίες δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Υπάρχουν για να εξυπηρετούν ή να μη βλάπτουν τον άνθρωπο. Εάν έχει συνείδηση, τον εξυπηρετούν. Αν όχι, δεν έχουν καμία σημασία: οι ήττες ενός ανθρώπου δεν κρίνουν τις περιστάσεις, αλλά τον ίδιο. Διαλέγω μονάχα ανθρώπους που ζουν για να εξαντλούνται ή αυτούς που ξέρω πως εξαντλούνται. Δε γίνεται διαφορετικά. Για την ώρα θέλω να μιλήσω για έναν κόσμο όπου η σκέψη και η ζωή δεν έχουν μέλλον. Το καθετί που απασχολεί και παρακινεί τον άνθρωπο τρέφει την ελπίδα. Η μόνη, λοιπόν, σκέψη που δεν είναι ψεύτικη είναι μια σκέψη στείρα. Στον παράλογο κόσμο η αξία μιας γνώσης ή μιας ζωής εκτιμάτ
.αι με τη στειρότητά της.

Πέμπτη 18 Αυγούστου 2011

A dream within a dream


For my own part, I have never had a thought
Which I could not set down in words
With even more distinctness that which I conceived it.
There is however a class of fancies of exquisite delicacy
Which are not thoughts and to which as yet
I have found it absolutely impossible to adapt to language.
These fancies arise in the soul,
Alas how rarely, only at epochs
Of most intense tranquillity
When the bodily and mental health are in perfection.
And those mere points of time
When the confines of the waking world
Blend with the world of dreams.
And so I captured this fancy
Where all that we see or seem
Is but a dream within a dream.

"Tales of Mystery and Imagination - Edgar Allan Poe" (Narration Orson Welles) / Alan Parsons Project

Δευτέρα 15 Αυγούστου 2011

Αμοραλισμός και συμβατικότητα στην κοινωνία

Η λέξη «κόλαση» και τα συναφή
Επίσκεψη λέξεων: Τι θα πει «αμοραλισμός», ποια η σημασία του; Η λέξη δεν έχει καταγωγή ελληνική, τη φτιάξαμε από το γαλλικό amoral που σημαίνει, όπως διαβάζουμε στο Robert Micro: «ο ξένος (άσχετος) με την ηθικότητα». Διαφέρει, δηλαδή, ο αμοραλιστής από τον ανήθικο. Ο ανήθικος εναντιώνεται στις αρχές της ηθικής, ενεργεί ενάντια στην ηθική. Ενώ αμοραλιστής είναι ο αδιάφορος για την ηθική, αυτός που δεν θέτει θέμα διαφοράς του «καλού» από το «κακό», αρνείται να διακρίνει το ηθικό από το ανήθικο.

Σίγουρα ο ορισμός του «καλού» και του «κακού» είναι συμβατικός, προϊόν χρησιμοθηρικής σύμβασης - συμφωνίας. Συνδέεται, ωστόσο, και με μια πραγματιστική εκδοχή όταν διαστέλλει το αληθινό από το ψεύτικο, το γνήσιο από το αλλοτριωμένο. Συχνά, επίσης, συνδέεται στον κοινωνικό βίο το «κακό» με το άλογο, άρα με το ενστικτώδες, το ορμέμφυτο, το κτηνώδες, δηλαδή με τον εγωκεντρισμό, την ιδιοτέλεια. Τότε το «καλό» ταυτίζεται με ό,τι υπηρετεί τις σχέσεις κοινωνίας, ό,τι συνιστά έμπρακτη έγνοια για τη συλλογικότητα, ετοιμότητα αυθυπέρβασης.

Και ας έρθουμε στη λέξη «πρόσχημα». Λεξικογραφεί ο Μπαμπινιώτης: «Πρόσχημα λέμε ό,τι προβάλλεται ως δικαιολογία, την προσπάθεια να κινούνται οι δικαιολογίες σε πλαίσια συμβατικά, δηλαδή να είναι αληθοφανείς, να μην γίνεται προφανές το ψεύδος». Και ποιος ο ορισμός του «συμβατικού», της «συμβατικότητας»; Η λέξη θέλει να ξεχωρίσει αυτό που γίνεται ανεκτό με κοινή συμφωνία - σύμβαση, να το διαστείλει από το κοινά και αυτονόητα αποδεκτό. Σε μια συλλογικότητα υφίστανται κάποιες άτυπες, σιωπηρές συμφωνίες ανοχής και κατάφασης τυποποιημένων προτύπων συμπεριφοράς με περιστασιακό, χρηστικό χαρακτήρα, προτύπων άσχετων με την ειλικρίνεια και γνησιότητα της συμπεριφοράς.

Το ερώτημα που προετοιμάζει αυτή «η των λέξεων επίσκεψις» είναι συγκεκριμένο και ρεαλιστικό: Η συμβατικότητα, η κυριαρχία των προσχημάτων, ο αμοραλισμός, συνιστούν συμπτώματα που παρακολουθούν παντού και πάντοτε τον λεγόμενο «δημόσιο βίο» μιας κοινωνίας; Είναι μια αναπόφευκτη αναγκαιότητα του δημόσιου βίου; Το ερώτημα ζητάει απάντηση διαπιστωτική και οι διαπιστωτικές αποφάνσεις έχουν πολλή σχετικότητα. Για να είναι στοιχειωδώς έγκυρες προαπαιτείται σοβαρή μελέτη της Ιστορίας αλλά και του επίκαιρου διεθνικού «παραδείγματος» – τελικά συναρτώνται οπωσδήποτε και με την κριτική ευφυΐα, την απροκατάληπτη, του ανθρώπου που τολμάει τη διαπιστωτική απόφανση.

Με όλες τις επιφυλάξεις σχετικότητας και διαψευσιμότητος των διαπιστώσεών της, μια πρώτη απαντητική πρόταση στο παραπάνω ερώτημα θα μπορούσε να ορίζει ότι: Σε κάποιο ποσοστό η συμβατικότητα στον δημόσιο βίο είναι και αναπόφευκτη και υποχρεωτική. Και αυτό επειδή εξασφαλίζει, με το κύρος της κοινής συναίνεσης - σύμβασης, το χρηστικό ελάχιστο του σεβασμού που απαιτείται για τους δεσμούς των κοινωνικών λειτουργημάτων και για τους λειτουργούς των θεσμών. Το να πειθαρχούμε στις συμβατικές οριοθετήσεις τόσο της γλώσσας όσο και της συμπεριφοράς, να πειθαρχούμε ειλικρινά ή προσχηματικά, συνειδητά ή από συνήθεια, είναι όρος λειτουργικότητας του δημόσιου βίου, προϋπόθεση για την αποδοτικότητα των θεσμών. Θεσμών που εξασφαλίζουν την κοινωνική συνοχή και ευρυθμία.

Η συμβατικότητα στον δημόσιο βίο είναι αναπόφευκτη, αλλά σε κάποιο ποσοστό. Το ποσοστό κυριαρχίας της συμβατικότητας κρίνει το επίπεδο μιας κοινωνίας: τη στάθμη καλλιέργειας και ανάπτυξης, την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού, τις ζωτικές προτεραιότητες της θεσμικής οργάνωσης. Από το ποσοστό της συμβατικότητας στον δημόσιο βίο κρίνεται και η παρακμή, η αποδιοργάνωση, ο εκφυλισμός μιας κοινωνίας.

Οπου πλεονάζει κυριαρχικά η συμβατικότητα, οι συμπεριφορές είναι προσχηματικές, αμβλύνονται τα κριτήρια διάκρισης ποιοτήτων, γίνεται αυτονόητη η αναξιοκρατία. Και αυτονόητη αναξιοκρατία σημαίνει κατίσχυση του αμοραλισμού. Οι κοινωνικές προτεραιότητες περιθωριοποιούνται μέχρις εξαφάνισης, η κτηνώδης αλογία του εγωκεντρισμού αναδείχνεται πρότυπο βίου. Χάνεται ή και χλευάζεται η διάκριση «καλού» και «κακού», ηθικού και ανήθικου, γνησιότητας και αλλοτρίωσης. Η κυριαρχία της συμβατικότητας στον δημόσιο βίο αποδείχνεται σημάδι προχωρημένης, ίσως και μη αναστρέψιμης παρακμής μιας κοινωνίας, τεκμήριο ελαχιστοποίησης και προμήνυμα αφανισμού των προϋποθέσεων συνοχής της συλλογικότητας.

Πότε είναι γόνιμη και αναγκαία η πειθάρχηση στις συμβατικές οριοθετήσεις γλώσσας και συμπεριφοράς και πότε εκφαυλιστική και παρακμιακή; Προφανέστατα είναι λειτουργική η συμβατικότητα όταν συνειδητά υπηρετεί τις σχέσεις κοινωνίας και καταστροφική όταν διευκολύνει την ιδιοτέλεια, τον αντικοινωνικό ατομοκεντρισμό. Θεσμικά (δηλαδή πολιτικά, με κανονιστικές διατάξεις) να οριοθετηθεί η διάκριση και διαφορά, μοιάζει μάλλον αδύνατο. Μόνο έμμεση μπορεί να είναι η πολιτική παρέμβαση: μέτρα για τη συνεχή αναβάθμιση της κατά κεφαλήν καλλιέργειας – απόλυτη προτεραιότητα της εκπαίδευσης, κοινωνικός έλεγχος των ΜΜΕ, άτεγκτη αξιοκρατία σε κάθε πτυχή λειτουργίας του κράτους. Τέτοιες έμμεσες παρεμβάσεις «χτίζουν» προοδευτικά την απροσδιόριστη αλλά καθολική «αίσθηση» ορίων της γόνιμης και της νεκρωτικής (της κοινωνικής και της αντικοινωνικής) συμβατικότητας.

Μιλάμε για νέκρα, όταν ο λόγος στο κοινοβούλιο είναι κατά 99,9% συμβατικός και σπάνια, σπανιότατα ανιδιοτελής και γνήσιος. Οταν και εκτός κοινοβουλίου ο πολιτικός λόγος είναι απόλυτα υποταγμένος στην προτεραιότητα δημιουργίας εντυπώσεων. Οταν τα κομματικά συνέδρια, αντί να παράγουν πολιτικό προβληματισμό, ξεπέφτουν σε μικρονοϊκή και εξευτελιστική στη συμβατικότητά της ρητορεία. Οταν οι επιφορτισμένοι με την ευθύνη εκπροσώπησης της αγωνίας και της πίκρας του λαού χειροκροτούν όρθιοι, σαν ευτελείς λακέδες, ολίγιστους θλιβερούς στην ανεπάρκειά τους ηγέτες, προϊόντα συμβατικής εξισορρόπησης συμφερόντων.

Νέκρα, όταν τίμιοι άνθρωποι, ευφυείς, με προσχήματα παιδαριώδη και κριτήρια απολύτως αμοραλιστικά, επαινούν, βραβεύουν, χειροκροτούν ατάλαντους καλλιτέχνες, μετριότατους έως και κωμικούς συγγραφείς, επιπόλαιους ή επιδεικτικά χυδαίους δημοσιογράφους, αφόρητης πλήξης και κενότητας θεάματα. Σε κοινωνίες παρακμής οι άνθρωποι φτάνουμε να ψηφίζουμε για άρχοντες και εξουσιαστές μας θλιβερά εκτοπλάσματα της κοινωνικής συμβατικότητας, γιατί έχουμε χάσει την ικανότητα να ξεχωρίζουμε τα πρόσωπα από τα προσωπεία, το πραγματικό από το επίπλαστο.

Αν έχει νόημα η λέξη «κόλαση», σίγουρα σημαίνει τον βασανισμό να ζει κανείς τη μία και μοναδική ζωή του σε κοινωνία που κυριαρχούν η συμβατικότητα, τα προσχήματα, ο αμοραλισμός.

από το Χρήστο Γιανναρά / πηγή:εφημερίδα Καθημερινή 11-11-2007

Σάββατο 13 Αυγούστου 2011

ΌΧΙ στην επαναφορά ρατσιστικών νόμων

Προς την ευρωπαϊκή δημοκρατική κοινή γνώμη και τον Τύπο που την κρατά ενήμερη
Τα γεγονότα στην Ιταλία πάντοτε ασκούσαν --είτε για καλό ή είτε για κακό-- μια εντυπωσιακή επιρροή στην ευρωπαϊκή κοινωνία συνολικά, είτε επρόκειτο για την ιταλική Αναγέννηση είτε για τον φασισμό. Ωστόσο, συχνά συμβαίνει η Ευρώπη να μην ενημερώνεται εγκαίρως για τα γεγονότα αυτά. Την περίοδο που διανύουμε, πολλές έγκριτες ευρωπαϊκές εφημερίδες δίνουν μεγάλη προσοχή σε ορισμένες πτυχές της κρίσης, στη δίνη της οποίας βρίσκεται η χώρα μας. Πιστεύουμε όμως ότι είναι καθήκον μας --καθήκον όλων όσων ζουν στην Ιταλία-- να ενημερώσουμε την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη για άλλες ανησυχητικές πτυχές που δεν έχουν προσελκύσει αντίστοιχο ενδιαφέρον, όπως το σχέδιο νόμου που προτείνεται από την ιταλική κυβέρνηση, το αποκαλούμενο «διάταγμα για την ασφάλεια». Εάν δεν αποτραπεί, αυτή η νομοθεσία κυοφορεί τον κίνδυνο να παραμορφώσει την εικόνα της Ευρώπης και να επιφέρει μια σοβαρή οπισθοδρόμηση στα ανθρώπινα δικαιώματα παγκοσμίως.
Η κυβέρνηση Μπερλουσκόνι, που χρησιμοποιεί την ασφάλεια ως πρόφαση, έχει επιβάλει στο κοινοβούλιό μας --του οποίου έχει τον απόλυτο έλεγχο-- την υιοθέτηση νόμων που κάνουν διακρίσεις εις βάρος των μεταναστών∙ τέτοιους νόμους είχαμε να δούμε σε αυτήν τη χώρα από την εποχή που θεσπίστηκαν οι ρατσιστικοί νόμοι του φασιστικού καθεστώτος.
Το θύμα των διακρίσεων έχει αλλάξει: δεν είναι πλέον οι Εβραίοι, αλλά ο χωρίς χαρτιά πληθυσμός των μεταναστών· εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι. Ωστόσο, τα μέτρα με τα οποία πραγματώνονται οι διακρίσεις δεν έχουν αλλάξει: εάν περάσουν, αυτοί οι νέοι νόμοι μπορούν, παραδείγματος χάριν, να απαγορεύσουν τους μικτούς γάμους. Μια τέτοια απαγόρευση θα εμπόδιζε κάποιον να ασκήσει ένα θεμελιώδες δικαίωμα, το δικαίωμα να παντρευτεί χωρίς περιορισμούς εθνικής ή θρησκευτικής φύσης. Τα θύματα των διακρίσεων θα στερούνταν το δικαίωμα αυτό βάσει απλώς της υπηκοότητάς τους -- για να μην αναφέρουμε το γεγονός ότι οι Ιταλοί θα στερούνταν εξίσου το δικαίωμά τους να παντρευτούν το πρόσωπο της επιλογής τους.
Ένα άλλο μέτρο που περιλαμβάνεται στο διάταγμα --ακόμα πιο προσβλητικό για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια-- είναι η απαγόρευση στις ξένες γυναίκες που στερούνται αδειών (εν προκειμένω, μια διοικητική παράβαση) να αναγνωρίσουν τα παιδιά τους μόλις τα γεννήσουν. Κατά συνέπεια, παιδιά γεννημένα από ξένες γυναίκες χωρίς χαρτιά, εξαιτίας μιας πολιτικής απόφασης που λαμβάνει μια προσωρινή πλειοψηφία, θα είναι για ολόκληρη τη ζωή τους παιδιά αγνώστων γονέων. Θα υπάρχει δυνατότητα να τα παίρνουν από τις μητέρες τους μόλις τα γεννήσουν, θέτοντάς τα υπό κρατική μέριμνα. Ούτε ο φασισμός δεν είχε φτάσει μέχρι αυτό το σημείο! Οι ρατσιστικοί νόμοι που εισήγαγε το φασιστικό καθεστώς το 1938 δεν αφαιρούσαν τα παιδιά από τις εβραίες μητέρες τους, ούτε προέτρεπαν τις μητέρες να κάνουν έκτρωση προκειμένου να μην τους «κατάσχει» το κράτος τα παιδιά.
Δεν θα απευθυνόμασταν στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη εάν η βαρύτητα αυτών των μέτρων δεν ήταν τέτοια που να ξεπερνά τα εθνικά όρια, απαιτώντας μια αντίδραση από όλους όσοι πιστεύουν στην κοινή ανθρώπινη φύση μας. Η Ευρώπη δεν μπορεί να αποδεχτεί ένα από τα ιδρυτικά μέλη της να παλινδρομεί σε πρωτόγονα επίπεδα κοινωνικής οργάνωσης, ερχόμενο σε αντίθεση με το διεθνές δίκαιο και τις ίδιες τις αρχές στις οποίες βασίζεται η πολιτική ένωση της Ευρώπης.
Είναι προς όφελος όλων μας να μην συμβεί κάτι τέτοιο. Δεν θα τιμούσε κανέναν μας. Η δημοκρατική κοινή γνώμη της Ευρώπης πρέπει να ενημερωθεί για την ασθένεια που έχει ενσκήψει στην Ιταλία και να ενεργήσει γρήγορα, προκειμένου να ανακόψει την επέλασή της. Είμαστε βέβαιοι ότι καθένας από εσάς θα επιλέξει έναν αποτελεσματικό τρόπο για να διατρανώσει την αντίθεσή του.
Ρώμη, 29 Ιουνίου 2009
Αντρέα Καμιλλέρι, Αντόνιο Ταμπούκι, Ντάτσια Μαραίνι, Ντάριο Φο, Φράνκα Ράμε, Μόνι Οβαντία, Μαουρίτσιο Σκάπαρο, Τζιάννι Αμέλιο
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στη Repubblica, στις 2.7.2009

Παρασκευή 12 Αυγούστου 2011

Σκοτάδια..

O επιστήμονας Εντουάρντο Μποντσινέλι έδωσε πρόσφατα μια σειρά διαλέξεων στον Πανεπιστήμιο της Μπολόνια σχετικά με την προέλευση και την πορεία της θεωρίας για την εξέλιξη των ειδών. Εκείνο που με εξέπληξε περισσότερο δεν ήταν τόσο οι αδιαμφισβήτητες αποδείξεις. Ηταν το γεγονός ότι όχι μόνον οι πολέμιοι, αλλά και πολλοί υποστηρικτές της θεωρίας έχουν τόσο αφελείς, συγκεχυμένες ιδέες περί εξέλιξης.

Μία από αυτές είναι η πεποίθηση ορισμένων οπαδών του Δαρβίνου ότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο. (Αν μη τι άλλο, βλέποντας ορισμένα ρατσιστικά επεισόδια της εποχής μας, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να σχολιάσει με τον τρόπο που απάντησε ο Αλέξανδρος Δουμάς σε έναν ανόητο ο οποίος χλεύασε τη μεικτή φυλετική καταγωγή του μυθιστοριογράφου: « Ο πατέρας μου ήταν μιγάς, ο παππούς μου νέγρος και o προπάππος μου πίθηκος. Βλέπετε, κύριε, η δική μου οικογένεια ξεκινάει εκεί όπου καταλήγει η δική σας » του είπε.)

Είναι γεγονός ότι η επιστήμη πάντοτε συνιστά πρόκληση για την κοινή γνώμη, η οποία είναι συνήθως λιγότερο προχωρημένη από ό,τι πιστεύουν πολλοί. Ολοι οι καλλιεργημένοι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ηλιο και όχι το αντίστροφο. Παρ΄ όλα αυτά, στην καθημερινή μας ζωή παραμένουμε προσκολλημένοι σε αφελείς αντιλήψεις, παρατηρώντας ευδιάθετα ότι ο ήλιος «ανατέλλει», «δύει» ή «βρίσκεται ψηλά στον ουρανό».

Και πόσοι άνθρωποι μπορούν πραγματικά να θεωρηθούν καλλιεργημένοι; Μια έρευνα που διεξήχθη στη Γαλλία το 1982 από το περιοδικό «Science et Vie» αποκάλυψε ότι ένας στους τρεις Γάλλους πίστευε ότι ο Ηλιος περιστρέφεται γύρω από τη Γη.

Αλίευσα το ακόλουθο «μαργαριτάρι» από το τεύχος Απριλίου 2009 των «Cahiers de l΄Ιnstitut»- της εφημερίδας ενός διεθνούς ινστιτούτου που ερευνά τους «fous literaires» (με άλλα λόγια, τους λίγο ή πολύ τρελούς συγγραφείς που προασπίζουν απίθανες ιδέες). Ενα άρθρο του Ολιβιέ Ζιστάφρ επικεντρώνεται σε εκείνους που αρνούνται ότι η Γη είναι στρογγυλή και περιστρέφεται γύρω από τον Ηλιο.

Ισως δεν αποτελεί έκπληξη ότι στα τέλη του 17ου αιώνα αυτοί οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων μερικών επιφανών λογίων, συνέχιζαν να αρνούνται τη θεωρία του Κοπέρνικου. Το γεγονός όμως ότι τον 19ο και τον 20ό αιώνα υπήρχαν ακόμη σημαντικοί πολέμιοι αυτής της θεωρίας προκαλεί αρκετή κατάπληξη. Παρ΄ ότι ο Ζιστάφρ περιορίζεται αυστηρά στους γάλλους αρνητές της θεωρίας, υπήρχαν υπεραρκετοί ξένοι ομοϊδεάτες τους- από τον Αβά Ματαλένε, ο οποίος το 1842 έδειξε ότι η διάμετρος του Ηλιου είναι μόλις 32 εκατοστά (μια ιδέα που είχε συλλάβει ο Επίκουρος 22 αιώνες νωρίτερα), ως τον Βίκτορ Μαρκούτσι, ο οποίος πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη και στο κέντρο της βρίσκεται η Κορσική. Και αυτά μόνο κατά τον 19ο αιώνα, διότι η τρέλα συνεχίστηκε και αργότερα. Το 1907 ο Λεόν Μαξ εξέδωσε μέσω ενός καταξιωμένου επιστημονικού εκδοτικού οίκου το «Εssai de Rationalization de la Science Εxperimentale» («Δοκίμιο Εκλογίκευσης της Πειραματικής Επιστήμης») και το 1936 κάποιος Μπ. Ραϊόνοβιτς εξέδωσε το «La Τerre Νe Τourne Ρas» («Η Γη Δεν Γυρίζει»), στο οποίο υποστήριζε ότι ο Ηλιος είναι μικρότερος από τη Γη και μεγαλύτερος από τη Σελήνη (τη στιγμή που το 1815 ο Αβάς Μπουερέ υποστήριξε το αντίθετο). Το 1935 ο Γκιστάβ Πλεζάν, ο οποίος περιέγραφε τον εαυτό του ως « πρώην φοιτητή της Πολυτεχνικής Σχολής », συνέγραψε ένα βιβλίο με τον δραματικό τίτλο «Τourne-t-elle?» («Γυρίζει πραγματικά η Γη;»). Ακόμη και το 1965 ο Μορίς Ολιβιέ, ο οποίος επίσης θεωρούσε εαυτόν « πρώην φοιτητή της Πολυτεχνικής Σχολής », εξέδωσε ένα βιβλίο περί ακινησίας της Γης. Οταν, τη δεκαετία του 1960, η ΝΑSΑ έδωσε στη δημοσιότητα φωτογραφίες της Γης από το Διάστημα, κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί με λογικά επιχειρήματα ότι ο πλανήτης μας είναι σφαιρικός. Η άποψη όμως του Σάμουελ Σέντον, μέλους της Βασιλικής Αστρονομικής Εταιρείας και ιδρυτή της Εταιρείας της Επίπεδης Γης, ήταν ότι οι φωτογραφίες απλώς ξεγελούσαν το ανεκπαίδευτο μάτι: ολόκληρο το διαστημικό πρόγραμμα ήταν μια απάτη, συμπεριλαμβανομένης της προσσελήνωσης της ΝΑSΑ, η οποία στόχευε στην παραπλάνηση της κοινής γνώμης ότι η Γη είναι στρογγυλή. Ο διάδοχος του Σέντον, Τσαρλς Κένεθ Τζόνσον, συνέχισε να καταγγέλλει τη συνωμοσία, γράφοντας το 1980 ότι τόσο ο Μωυσής όσο και ο Κολόμβος είχαν πολεμήσει εναντίον συνωμοσιών που ήθελαν να προαγάγουν την ιδέα μιας περιστρεφόμενης σφαίρας.

Υστερα από όλα αυτά, θα έπρεπε να μας προκαλεί πραγματική έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχουν ακόμη και σήμερα άνθρωποι που απορρίπτουν τη θεωρία της εξέλιξης των ειδών;

άρθρο του Ουμπέρτο Έκο

Δευτέρα 8 Αυγούστου 2011

Joan Baez - Diamonds and Rust


Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι - "Ο Ηλίθιος"

Σκεφτόταν μαζί με τ’ άλλα πως όταν τον βρίσκαν αυτές οι κρίσεις της επιληψίας, υπήρχε μια φάση, αμέσως σχεδόν πριν πέσει χάμω (εφόσον βέβαια αυτά τα πάθαινε στον ξύ­πνο του), όταν ξαφνικά μέσα στη θλίψη της ψυχικής του καταχνιάς, της κατάθλιψης, στιγμές-στιγμές σαν να πετού­σε το μυαλό του φλόγες κι όλες μέσα του οι δυνάμεις της ζωής τανύζονταν διαμιάς με ορμή ασυνήθιστη.

Η αίσθηση της ζωής, η συνείδηση του εαυτού του δεκαπλασιαζόταν σχεδόν αυτές τις στιγμές που κρατούσαν τόσο όσο μια αστραπή. Ο νους, η καρδιά φωτίζονταν από ένα ασυνήθι­στο φως· όλες οι συγκινήσεις, όλες του οι αμφιβολίες, όλες του οι ανησυχίες ξαφνικά σαν να γαλήνευαν, σβήναν μέσα σε μια ανώτερη απανεμιά, έμπλεη από μια ολοκάθαρη, αρ­μονική χαρά κι ελπίδα, γιομάτη φρόνηση κι αίσθηση ενός υπέρτατου τέλους. Αλλά οι στιγμές αυτές, αυτά τ’ αστρα­φτερά λαμπυρίσματα δεν ήταν παρά η προαίσθηση μόνο εκείνου του έσχατου δευτερόλεπτου (ποτέ παραπάνω από ένα δευτερόλεπτο) από το οποίο άρχιζε η ίδια πια η κρίση. Τούτο το δευτερόλεπτο ήταν βέβαια αβάσταχτο.

‘Όταν έπειτα, δηλαδή όταν πια ήταν στα καλά του, τις συλλογιζό­ταν αυτές τις στιγμές, συχνά έλεγε: μα αυτές οι αστραπές κι αναλαμπές μιας ανώτερης αίσθησης και συνείδησης του εαυτού μου και συνεπώς και του «ανώτερου όντος» δεν εί­ναι παρά μια αρρώστια, δεν είναι παρά μια παρέκκλιση από την ομαλή μας κατάσταση, άρα σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να είναι ένα στάδιο ύπαρξης ανώτερο, αντίθετα πρέπει να το κατατάξουμε χαμηλά, στο πιο χαμηλό σκαλί. Κι όμως, παρ’ όλα αυτά, στο τέλος-τέλος, οδηγήθηκε σ’ ένα από τα πιο παράδοξα συμπεράσματα: «Και τι σαν είναι αρ­ρώστια; είπε τέλος πάντων. Τι σημασία έχει αν η ένταση αυτή είναι ανώμαλη, αφού το ίδιο το αποτέλεσμα, αφού η στιγμιαία εκείνη αίσθηση, όπως τη θυμάσαι και την κρίνεις γερός πια, βεβαιώνεσαι πως είναι μια αρμονία ανώτερου τύπου, μια ομορφιά ανώτερου τύπου, σου χαρίζει ένα ανή­κουστο κι αμάντευτο αίσθημα τον ολοκληρωμένου, του τέ­λειου, του αρμονικού και μιας ολόχαρης κατανυχτικής συ­νένωσης με την πιο υψηλή που υπάρχει σύνθεση της ζωής;». Αυτές οι νεφελωμένες εκφράσεις τον φαίνονταν εκείνου του ίδιου πολύ κατανοητές, παρ’ όλο που ήταν ακόμη πάρα πολύ χλιαρές. Ότι όμως αυτή εκεί ήταν αληθι­νή «ομορφιά και προσευχή», ότι πραγματικά ήταν μια«ανώτερη σύνθεση ζωής», γι’ αυτό το πράγμα δεν είχε αμ­φιβολία, δεν μπορούσε ούτε να δεχτεί καν την παραμικρή αμφιβολία. Δεν είναι να πεις πως εκείνη τη στιγμή έβλεπε τίποτα οράματα, που εξευτελίζουν τη σκέψη, στρεβλώνουν την ψυχή, σαν να ‘πιε χασίσι, όπιο ή κρασί, οράματα αφύ­σικα κι ανύπαρχτα. Αυτό ήταν σε θέση να το κρίνει όταν πια περνούσε η νοσηρή του κατάσταση. Ίσα-ίσα οι στιγμές εκείνες δεν ήταν παρά μια έκτακτη ενισχυμένη αυτοσυνεί­δηση – για να εκφράσει όλη αυτή την κατάσταση του με μια λέξη —, συνείδηση και συνάμα μια αίσθηση του εαυτού του όσο είναι δυνατό να τη φανταστεί κανείς ατόφια. Αν εκείνο το δευτερόλεπτο, δηλαδή την εντελώς τελευταία στιγμή συ­νείδησης προτού πέσει χάμω, προλάβαινε να πει καθαρά και συνειδητά στον εαυτό του: «Ναι, γι’ αυτή τη στιγμή μπορώ να δώσω όλη τη ζωή μου!» — θα έλεγε αυτό που πραγματικά πίστευε: μα και βέβαια η στιγμή τούτη μόνη της αξίζει μια ολόκληρη ζωή. Βέβαια, το άλλο σκέλος του συλλογισμού του διόλου δεν το συμπαθούσε: η χαύνωση, το ψυχικό σκοτάδι, η αποβλάκωση ορθώνονταν μπροστά του κραυγαλέες συνέπειες εκείνων των «ύψιστων στιγμών». Σοβαρές αντιρρήσεις πάνω σ’ αυτό δε θά ‘χε. Το συμπέρασμα του, δηλαδή η εκτίμηση που έδινε σε κείνη τη στιγμή έκρυ­βε ένα σφάλμα, ωστόσο η πραγματικότητα εκείνου που είχε νιώσει τον έφερνε σε μια σύγχυση. Αλήθεια, πώς να την αρνηθείς την πραγματικότητα; Μα γινόταν, ήταν αληθινό αυτό που έλεγε, ο ίδιος προλάβαινε κι έλεγε στον εαυτό του μέσα σε κείνη τη στιγμή, προλάβαινε να πει πως τούτη η στιγμή με την απέραντη ευτυχία που του φέρνει κι αυτός τη νιώθει απόλυτα, αξίζει, αλήθεια μια ζωή ολόκληρη. «Αυτή τη στιγμή – όπως είπε κάποτε στον Ραγκόζιν στη Μόσχα, στις συναναστροφές τους τότε εκεί- αυτή τη στιγμή αρχίζω να καταλαβαίνω την παράξενη έκφραση πως χρόνος πια δεν θα υπάρχει. Πιθανόν, πρόσθεσε χαμογε­λώντας, είναι η ίδια εκείνη στιγμή που δεν πρόλαβε να χυ­θεί το νερό από το αναποδογυρισμένο κανάτι του επιληπτι­κού Μωάμεθ, ενώ εκείνος πρόλαβε μέσα σ’ αυτό το δευτε­ρόλεπτο να δει όλα τα δώματα του Αλλάχ».

απόσπασμα από τον "Ηλίθιο" του Ντοστογιέφσκι

Παρασκευή 5 Αυγούστου 2011

Μαργκερίτ Ντυράς

"Ήταν τα χέρια του πάνω σε αυτό το τετράδιο ή σ’ αυτό το βιβλίο. Παραξενευόταν που το είδωλό της πάνω στο τζάμι δεν είχε ξανθά μαλλιά. Τον ήθελε ελεύθερο, χωρίς κανέναν περιορισμό, κι αυτό εκείνος το ήξερε. Τον συνόδευε, αόρατη, αφού ζούσε μέσα του, το βράδυ, κατά μήκος μιας αποβάθρας του Έλβα, σε αναζήτηση ποιος ξέρει ποιας γνωριμίας που προκαταβολικά είχε αποφασίσει να μην υποφέρει για αυτήν. Διαμιάς την πλημμυρίζει μια χαρά απέραντη, αλλιώτικη από του οργασμού, αφού δεν συγκλονίζει μόνο ένα τρίσβαθο του κορμιού της, όμοια με αυτή του κρεβατιού αφού είναι εγκατάλειψη και ευδαιμονία, πληρότητα του να είσαι και να μην είσαι πια. Ο νους της αποτιμούσε με ψυχραιμία εκείνο το δώρο που δεν το έβλεπε σα να της οφειλόταν και που εξηγούσε πότε σαν ένα θαύμα, πως ένα πέρασμα κατωφλιού, πότε σαν ένα χώνεμα σ’ενα ανδρόγυνο όλο. Να τη σκεφτόταν κι εκείνος; Να δοκίμαζε κάποια ανάλογη συγκίνηση; Ποτέ δεν θέλησε να το εξακριβώσει: οι στιγμιαίες ευτυχίες των άλλων ανήκουν μόνο σε εκείνους, όπως και οι δυστυχίες τους."

Τετάρτη 3 Αυγούστου 2011

Αριστερά;..Απόψεις

ΚΑΡΛΟ ΓΚΑΛΙ
Η ήττα της κομμουνιστικής Αριστεράς και οι οικονομικοί και πολιτικοί μετασχηματισμοί που ακολούθησαν -η παγκοσμιοποίηση- έκαναν το κεφάλαιο πιο επιθετικό (επειδή είναι περισσότερο εκτεθειμένο στον ανταγωνισμό) και προκάλεσαν την κρίση του σοσιαλδημοκρατικού συμβιβασμού, δηλαδή των κατακτήσεων της μεταρρυθμιστικής Αριστεράς.
Σήμερα τα κοινωνικά δικαιώματα αντιμετωπίζονται σαν ένα κόστος και όχι ως μία αξία. Σήμερα το κέντρο της κοινωνίας είναι η αγορά, η επιχείρηση και οι ανάγκες της για ανάπτυξη, ο επιθετικός ατομικισμός. Συντελείται ήδη ο κατακερματισμός του μεσαίου στρώματος, το οποίο είχε δημιουργηθεί από τις πολιτικές κοινωνικής πρόνοιας του παρελθόντος, και η κοινωνία πολώνεται μεταξύ λίγων πλούσιων και πολλών φτωχών.
Ακόμα και οι νομικές μορφές της ισότητας -η νομιμότητα, τα πολιτικά δικαιώματα- απειλούνται από την ανασφάλεια και το φόβο, τα νέα βιοπολιτικά μηνύματα που εκπέμπει το κράτος. Η δημοκρατία έχει αντικατασταθεί από το λαϊκισμό. Η Αριστερά οφείλει επομένως να βρει την ικανότητα να ασκεί κριτική στο παρόν και οφείλει να κατονομάζει ανοιχτά τις αντιφάσεις του.
Οφείλει να είναι πεπεισμένη ότι για ένα πρόβλημα δεν υπάρχει μόνον η λύση που προτείνεται από όποιον κατέχει την εξουσία, αλλά υπάρχει τουλάχιστον και μια άλλη, εναλλακτική, η οποία έχει σκοπό τη χειραφέτηση όσων δεν κατέχουν εξουσία και την απελευθέρωση των ικανοτήτων τους για αυτόνομη ανάπτυξη (γι' αυτό η Αριστερά οφείλει να είναι αντιααυταρχική και κοσμική).
Οφείλει να είναι διακριτή και αναγνωρίσιμη, δηλαδή οφείλει να είναι με συνέπεια «μέρος» -τη στιγμή που η κοινωνία κατακερματίζεται σε μέρη, αν και αυτά δεν συμπίπτουν με τις παραδοσιακές «κοινωνικές τάξεις»- και επομένως οφείλει να μετέχει αποφασιστικά στις πραγματικές συγκρούσεις.
Οφείλει όμως και να αναλαμβάνει την ευθύνη για τα γενικά ζητήματα τυπικής και ουσιαστικής ισότητας, συνυπολογίζοντας το ότι οι συγκρούσεις δεν θα μπορέσουν ποτέ να πάψουν. Οφείλει να παράγει μια νέα ιδέα κοινωνίας, μια νέα «ηγεμονία», την οποία πρέπει να αντιπαραθέτει στην ηγεμονία της Δεξιάς.
Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να καταπολεμά το φόβο και την ανισότητα με τη νομιμότητα, τη δικαιοσύνη και την ελπίδα. Και να παλεύει για ένα νέο συμβιβασμό -πολύ πιο ισορροπημένο από τον τωρινό και λιγότερο γραφειοκρατικό από εκείνον του παρελθόντος- ανάμεσα σε οικονομία και δικαιώματα ελευθερίας, ανάμεσα σε κράτος και αγορά, ανάμεσα σε δημόσιο και ιδιωτικό.
ΑΝΤΟΝΙ ΓΚΙΝΤΕΝΣ
Στη σημερινή πολιτική η διαίρεση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς είναι λιγότερο σαφής από όσο ήταν στο παρελθόν, επειδή στον καπιταλισμό δεν αντιπαρατίθεται πλέον μια σαφώς προσδιορισμένη σοσιαλιστική εναλλακτική λύση. Επιπλέον, ορισμένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε -για παράδειγμα, η κλιματική αλλαγή που βρίσκεται στο επίκεντρο πολλών σύγχρονων συζητήσεων- υπερβαίνουν την κλασική διάκριση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς.
Ωστόσο, η διάκριση έχει ακόμα νόημα. Να είναι κανείς αριστερός σημαίνει να έχει στην καρδιά του ορισμένες θεμελιώδεις αξίες. Σημαίνει να πιστεύει στη σημασία της κοινωνικής αλληλεγγύης, της ισότητας, της προστασίας των πιο ευάλωτων και στην «ουσιαστική ελευθερία»: όχι μόνο στην οικονομική ή την ελευθερία απέναντι στο νόμο, αλλά σε μια πραγματική ελευθερία για όλους τους πολίτες.
Σημαίνει, επίσης, να συνδέεται με ένα ορισμένο πολιτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο αποδίδεται μεγάλη σημασία στον ακτιβισμό και στην ικανότητα παρέμβασης των κυβερνήσεων, που είναι αναγκαία για να αντισταθμίζει την τάση των ανεξέλεγκτων αγορών να παράγουν οικονομική αστάθεια και μακροσκοπικές κοινωνικές ανισότητες, υποκαθιστώντας τις κοινωνικές αξίες με καθαρά οικονομικές παραμέτρους.
ΓΙΟΥΡΓΚΕΝ ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ
Η «Αριστερά» οφείλει το όνομά της στη διάταξη των κοινοβουλευτικών εδρών στη γαλλική Εθνοσυνέλευση του 1789. Οσο για τον όρο «σοσιαλισμός», το νόημά του ήταν και παραμένει ακριβώς η υλοποίηση των συνθημάτων της Γαλλικής Επανάστασης.
Η «ελευθερία» δεν μπορεί να περιορίζεται στην απλή δυνατότητα να εκφράζουν ατομικά την ψήφο τους τα υποκείμενα που μετέχουν σε ένα σύστημα αγοράς. Μόνον η εξισωτική ένταξη όλων των πολιτών ως συν-νομοθετών σε ένα πλαίσιο διαμόρφωσης πληροφορημένων γνωμών και πολιτικών βουλήσεων μπορεί να εξασφαλίζει στον καθένα τους χώρους και τα μέσα για να καθορίζει και να διαμορφώνει αυτόνομα τη δική του προσωπική ύπαρξη.
Η «ισότητα» δεν μπορεί να είναι εκείνη η τυπική απέναντι στο νόμο, αλλά πρέπει να συνεπάγεται την ίση κατανομή των δικαιωμάτων, τα οποία πρέπει να έχουν ίση αξία για τον καθένα, ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση. Η αλληλεγγύη δεν πρέπει να εκφυλίζεται σε πατερναλιστική βοήθεια προς τους περιθωριοποιημένους.
Η συμμετοχή στην πολιτική κοινότητα με ίσα δικαιώματα δεν συμβιβάζεται με την ιδιωτικοποίηση, η οποία φορτώνει τους κινδύνους και τα κόστη που προέρχονται από το συνολικό κοινωνικό επίπεδο πάνω στους ώμους επιμέρους ομάδων ή προσώπων χωρίς κάποιαν αποζημίωση ή επανόρθωση. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η Αριστερά αντιλαμβάνεται τις συνταγματικές αρχές, οι οποίες στις δημοκρατικές κοινωνίες μας διαμορφώνουν το ισχύον δίκαιο.
Η Αριστερά στρατολογεί τα μέλη της μεταξύ των πολιτών που ευαισθητοποιούνται μπροστά στις έντονες αντιθέσεις ανάμεσα σε αυτές τις βαθύτερες αρχές και την πραγματικότητα μιας κοινωνίας όλο και λιγότερο αλληλέγγυας. Μια κοινωνία στην οποία οι ελίτ οχυρώνονται, ακόμη και ηθικά, στις δικές τους περιφραγμένες κοινότητες είναι αποκρουστική.
Τα δεινά της Αριστεράς αντανακλούν τη γενική άμβλυνση αυτού του κανονιστικού πνεύματος και την αυξανόμενη τάση να αποδεχόμαστε ως φυσιολογικό και προφανή έναν ορθολογιστικό εγωισμό, ο οποίος με τις επιταγές της αγοράς έχει ήδη διεισδύσει βαθιά μέσα στους πόρους ενός αποικιοποιημένου περιβάλλοντος ζωής. Φυσικά το έλλειμμα της Αριστεράς δεν είναι μόνον έλλειμμα κινήτρων, αλλά αφορά και το γνωστικό πεδίο, όπου δεν κατόρθωσε να αντιμετωπίσει όλη την πολυπλοκότητα των υπαρκτών προκλήσεων -για παράδειγμα, τους κινδύνους που διατρέχει σήμερα το κοινό νόμισμα. Διαφορετικά η Αριστερά δεν θα περιοριζόταν στο να παραπονιέται για την καταστροφικότητα των ανεξέλεγκτων χρηματοπιστωτικών αγορών, αλλά θα είχε διαβλέψει στην κερδοσκοπία ενάντια στο ευρωπαϊκό νόμισμα μια πολιτική πανουργία του οικονομικού λόγου. Θα ενεργοποιούνταν εναντίον της ασυμμετρίας της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπου μια πλήρης οικονομική ενοποίηση συνοδεύεται από μιαν ατελή πολιτική ενοποίηση. Και θα κατανοούσε τέλος ότι μια δημοκρατική και αλληλέγγυα Ευρώπη είναι ένα σχέδιο της Αριστεράς.
ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΣΑΒΑΤΕΡ
Σήμερα η Αριστερά δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο παρά εκείνη η δύναμη που υπερασπίζεται την έννοια της κοινωνίας. Δηλαδή κάτι διαφορετικό από την απλή παράθεση εξατομικευμένων υποκειμένων και αντιτιθέμενων συμφερόντων που βρίσκονται σε σύγκρουση. Τα μέλη μιας κοινωνίας βλέπουν τους εαυτούς τους ως συνεταίρους των άλλων, δηλαδή ως συνεργάτες και συνεργούς στη δημιουργία ενός οφέλους, το οποίο σε κάποιο βαθμό πρέπει να διαχέεται σε όλους.
Η Αριστερά οφείλει να υπενθυμίζει ότι, σε οποιονδήποτε τόπο του κόσμου, η δημοκρατία έχχει δύο βασικούς εχθρούς: τη φτώχεια και την άγνοια. Εκεί όπου η φτώχεια γίνεται ανεκτή, εκεί όπου η άγνοια δεν καταπολεμιέται, η δημοκρατία μετατρέπεται σε μια καρικατούρα του εαυτού της.
Γι' αυτό η Αριστερά -η οποία έχει ήδη διδαχθεί ότι δεν μπορεί παρά να είναι δημοκρατική με τρόπο ενσυνείδητο και αποφασιστικό- οφείλει να προσπαθεί να θέτει εκτός νόμου την κατάσταση της ακραίας φτώχειας (όπως στον καιρό της τέθηκε εκτός νόμου η δουλεία) και οφείλει να ενεργεί έτσι ώστε η δημόσια λαϊκή και χωρίς δόλιους αποκλεισμούς εκπαίδευση για όλους να γίνει το πρωταρχικό της καθήκον.
Ενα άλλο πολύ επίκαιρο ζήτημα, που η Αριστερά οφείλει να αντιμετωπίσει, είναι η αύξηση της διαφθοράς, τόσο της πολιτικής όσο και της οικονομικής (που συνήθως δρουν από κοινού), η οποία απειλεί να μετατρέψει τη δημοκρατία σε «κλεπτοκρατία», θέτοντας τους θεσμούς ή τη δημόσια σφαίρα στην υπηρεσία των αρπακτικών. 

απόψεις του Ιταλού ιστορικού Κάρλο Γκάλι, του Βρετανού κοινωνιολόγου Αντονι Γκίντενς, του Γερμανού φιλοσόφου Γιούργκεν Χάμπερμας και του Ισπανού φιλοσόφου Φερνάντο Σαβατέρ. 

Δευτέρα 1 Αυγούστου 2011

Οι αντιφάσεις του αντισημιτισμού..

Πρόσφατα ο πιανίστας Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ ζήτησε από πολλούς διανοουμένους από όλον τον κόσμο να υπογράψουν μια έκκληση εναντίον της τραγωδίας που εκτυλίσσεται στην Παλαιστίνη. Εκ πρώτης όψεως η έκκληση είναι προφανής, ζητεί να χρησιμοποιηθούν όλα τα μέσα για μια ειρηνευτική πρωτοβουλία. Το σημαντικό όμως είναι ότι ξεκινά από έναν μεγάλο ισραηλινό καλλιτέχνη, δείγμα ότι ακόμη και τα πιο οξυδερκή και βαθιά σκεπτόμενα πνεύματα στο Ισραήλ ζητούν να σταματήσουμε να αναρωτιόμαστε ποια πλευρά έχει δίκιο και ποια άδικο και να εργαστούμε για τη συνύπαρξη των δύο λαών. Αν είναι έτσι, θα μπορούσε να κατανοήσει κανείς τις πολιτικές διαδηλώσεις εναντίον της ισραηλινής κυβέρνησης, μόνο που συνήθως οι διαδηλώσεις του είδους έχουν την ταμπέλα του αντισημιτισμού.

Οταν δεν είναι οι ίδιοι οι διαδηλωτές που εκδηλώνουν ρητώς μια αντισημιτική στάση, αναλαμβάνουν πλέον αυτόν τον ρόλο οι εφημερίδες, στις οποίες διαβάζω σαν να είναι το προφανέστερο πράγμα στον κόσμο: «Αντισημιτικές διαδηλώσεις στο Αμστερνταμ» και άλλα ανάλογα. Αυτό θεωρείται πλέον τόσο φυσιολογικό ώστε φαίνεται αφύσικο να το θεωρεί κανείς αφύσικο. Ας αναρωτηθούμε όμως αν θα χαρακτηρίζαμε αντιάρια μια διαδήλωση εναντίον της κυβέρνησης Μέρκελ στη Γερμανία ή αντιλατινική μια διαδήλωση εναντίον της κυβέρνησης Μπερλουσκόνι στην Ιταλία.

Σε αυτές τις λίγες γραμμές δεν μπορεί κανείς να συνοψίσει το αιωνόβιο πρόβλημα του αντισημιτισμού, την κατά καιρούς αναζωπύρωσή του και τις πολλαπλές ρίζες του. Μια στάση η οποία επιζεί εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια και έχει έναν χαρακτήρα θρησκευτικής πίστης, φονταμενταλιστικών απόψεων, θα μπορούσε να θεωρηθεί μία από τις τόσες μορφές φανατισμού που έχουν δηλητηριάσει τον πλανήτη μας ανά τους αιώνες. Αν τόσοι πιστεύουν στην ύπαρξη του Διαβόλου ο οποίος συνωμοτεί για να μας οδηγήσει στην Κόλαση, γιατί να μην πιστέψουν και σε μια συνωμοσία των εβραίων με στόχο να κατακτήσουν τον κόσμο;

Ο αντισημιτισμός, όπως όλες οι παράλογες και καθοδηγούμενες από μια τυφλή πίστη απόψεις, ζει από τις αντιφάσεις. Δεν τις βλέπει, αντιθέτως τις τρέφει χωρίς ντροπή. Π.χ., στα κλασικά αντισημιτικά έργα του 19ου αιώνα κυκλοφορούσαν δύο κοινοί τόποι, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν παράλληλα, ανάλογα με την περίσταση. Ο ένας ήταν ότι οι εβραίοι, επειδή ζουν σε μέρη στριμωγμένα και σκοτεινά, ήταν πιο επιρρεπείς από τους χριστιανούς στις ασθένειες (και άρα επικίνδυνοι). Ο άλλος, ότι για μυστηριώδεις λόγους ήταν πιο ανθεκτικοί στις πανούκλες και άλλες επιδημίες, ενώ επιπλέον ήταν φιλήδονοι και τρομακτικά γόνιμοι και επομένως αποτελούσαν μια απειλή έτοιμη να κατακτήσει τον χριστιανικό κόσμο.

Ενας άλλος κοινός τόπος χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τη Δεξιά και την Αριστερά και ως παράδειγμα αναφέρω έναν κλασικό του σοσιαλιστικού αντισημιτισμού (Αλφόνς Τουσνέλ, Οι εβραίοι, βασιλείς της εποχής, 1847) και έναν κλασικό του καθολικού αντισημιτισμού (Ανρί Γκουζενό ντε Μουσό, Ο εβραίος, ο ιουδαϊσμός και ο εξιουδαϊσμός των χριστιανικών λαών , 1869 ). Και τα δύο βιβλία υποστηρίζουν ότι οι εβραίοι δεν ασχολούνταν με τη γεωργία και απείχαν από την παραγωγική ζωή των χωρών στις οποίες διέμεναν· αντιθέτως, αφιερώνονταν απόλυτα στη χρηματοοικονομία και στην κατοχή του χρυσού. Επιπλέον, ως εκ φύσεως νομάδες και έτοιμοι να εγκαταλείψουν το κράτος που τους φιλοξενούσε, κινούμενοι από τις μεσσιανικές ελπίδες τους, θα μπορούσαν εύκολα να πάρουν τα πλούτη τους μαζί τους.

Ας μη σχολιάσουμε το γεγονός ότι άλλα αντισημιτικά έργα αυτής της εποχής, όπως τα διαβόητα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, κατηγορούσαν τους εβραίους ότι προσπαθούσαν να αποκτήσουν μεγάλα υποστατικά για να προσεταιριστούν τα κτήματα και τη γη. Οπως είπαμε, ο αντισημιτισμός δεν φοβάται τις αντιφάσεις. Είναι όμως γεγονός ότι ένα εξέχον χαρακτηριστικό των ισραηλινών εβραίων είναι ότι χρησιμοποίησαν υπερσύγχρονες μεθόδους για να καλλιεργήσουν τη γη δημιουργώντας υποδειγματικά αγροκτήματα και εργοστάσια και, αν πολεμούν, το κάνουν ακριβώς για να υπερασπιστούν τα εδάφη στα οποία έχουν εγκατασταθεί μόνιμα. Ακριβώς αυτό τους προσάπτει άλλωστε ο αραβικός αντισημιτισμός, του οποίου ο βασικός στόχος είναι η καταστροφή του κράτους του Ισραήλ.

Σε κάθε περίπτωση, αν και είναι ενοχλητικό το γεγονός ότι οι εβραίοι, κάθε φορά που κάποιος επικρίνει την πολιτική του Ισραήλ, τον κατηγορούν για αντισημιτισμό, βρίσκω ακόμη πιο ανησυχητική τη στάση εκείνων οι οποίοι σπεύδουν αμέσως να μεταφράσουν κάθε κριτική των πολιτικών του Ισραήλ με αντισημιτικούς όρους.

άρθρο του Ουμπέρτο Έκο

Υπόγεια Ρεύματα - Το Τρένο