Η πρόβλεψη του Καντ

«Κάθε άνθρωπος θα καταχράται πάντα την ελευθερία του αν δεν υπάρχει κάποιος, πάνω απ΄ αυτόν, που ασκεί μια εξουσία σύμφωνα με τους νόμους».

Το απόσπασμα αυτό του Καντ, από την "Ιδέα μιας γενικής ιστορίας με πρίσμα κοσμοπολίτικο", αναδεικνύει τη διαρκή ανάγκη ελέγχου εκείνων που ελέγχουν. Το πρόβλημα αυτό απασχολούσε ανέκαθεν τους φιλοσόφους, από τον Σωκράτη ώς τον Ρουσώ, κι από τον Μακιαβέλι ώς τον Χομπς. Ο λόγος που ο Πλάτων, στην Πολιτεία του, θέτει την εκπαίδευση στο κέντρο του πολιτικού προβληματισμού δεν είναι η ανάγκη να γίνει ο λαός κοινωνός αυτού του αγαθού, αλλά να γίνουν ενάρετοι οι κυβερνώντες. Αυτοί αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους πολίτες προέρχεται από αυτούς που έχουν εξουσιοδοτηθεί να τους προστατεύουν.

Ο γνωστός βιβλιοκριτικός της Μοντ Ροζέ-Πολ Ντρουά χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα από τον κόσμο των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Πιστεύεις ότι είσαι απόλυτα προστατευμένος από τους ιούς, αφού φροντίζεις να είναι πάντα εφοδιασμένος ο υπολογιστής σου με το τελευταίο, πιο σύγχρονο και πιο εξελιγμένο αντι-ιικό πρόγραμμα. Μια μέρα, ενώ δουλεύεις, εμφανίζεται το εξής μήνυμα: «Θέλετε να κάνετε επανεκκίνηση ώστε να ολοκληρωθεί η καταστροφή ενός ιού;». Καθώς το ερώτημα προέρχεται από το λογισμικό προστασίας, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι θετική, ένα αυτόματο κλικ στο Υes δηλαδή, και τότε η οθόνη ξαφνικά μαυρίζει, και ξέρεις ότι ξεκινά μια περιπέτεια που θα σου κοστίσει χρήμα και χρόνο. Τι συνέβη; Πώς κατάφερε ο εχθρός να περάσει τις τάφρους και τα τείχη; Η απάντηση είναι η χειρότερη δυνατή: δεν σημειώθηκε επίθεση, αιτία της καταστροφής ήταν ο ίδιος ο μηχανισμός προστασίας, που στη διάρκεια της τελευταίας ενημέρωσής του εξέλαβε «κατά λάθος» σημαντικά αρχεία του συστήματος ως παρείσακτους έτοιμους να κάνουν έφοδο.

Αυτή η «κακοήθης προστασία» παρατηρείται σε πληθώρα κοινωνικών φαινομένων, από παιδοκτόνους γονείς μέχρι εγκληματίες αστυνομικούς, διεφθαρμένους δικαστές και αδίστακτους υπουργούς. Αναζητείτε τον πιθανότερο δολοφόνο; Κοιτάξτε στις τάξεις των σωματοφυλάκων του θύματος. Αναρωτιέστε ποιος είναι ο κλέφτης; Εξετάστε τις κινήσεις του ανθρώπου που έχει τους κωδικούς και τα κλειδιά. Σπάτε το κεφάλι σας να βρείτε τον προδότη; Το πιθανότερο είναι ότι ανήκει στον κύκλο των στενών φίλων. Τόσα και τόσα πραξικοπήματα το έχουν αποδείξει.

Υπάρχει λύση; Ο κόσμος θα ήταν ασφαλώς καλύτερος αν δεν υπήρχαν καταχρήσεις, εγκλήματα και αρρώστιες. Χωρίς ιούς δεν θα χρειάζονταν αντι-ιικά προγράμματα. Χωρίς παραβιάσεις του νόμου δεν θα υπήρχε ανάγκη προστασίας. Αλλά αυτός ο ιδανικός κόσμος δεν υπάρχει. Κατά συνέπεια, είμαστε καταδικασμένοι να χρησιμοποιούμε προστατευτικές πανοπλίες. Το πρόβλημα είναι όταν νομίζουμε ότι αυτές οι πανοπλίες είναι εντελώς ασφαλείς. Όμως πάντα θα χαλάνε, είναι στη φύση τους. Πάντα θα βρίσκει ένα παραθυράκι ο άνθρωπος για να ικανοποιήσει την απληστία του. Χρειάζονται έλεγχο οι ελέγχοντες- και στις δημοκρατίες ο έλεγχος αυτός προέρχεται πάντα από τους ελεγχόμενους.