Το πορτοφόλι δεν είναι κάτω απ' το φανάρι

Risikogesellschaft σημαίνει «κοινωνία του ρίσκου». Αυτόν τον όρο χρησιμοποίησε το 1986 ο Γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ για να περιγράψει ένα φαινόμενο που ονόμασε «δεύτερη νεωτερικότητα». H πρώτη νεωτερικότητα ήταν η περίοδος κατά την οποία οι πολίτες, τουλάχιστον στη Δύση, μπορούσαν να βασίζονται στα εθνικά κράτη για να τους παρέχουν δημοκρατία, οικονομική ανάπτυξη και ασφάλεια. Ύστερα ξέσπασαν οι παγκόσμιες οικολογικές και οικονομικές κρίσεις, οι ανισότητες μεγάλωσαν, οι συνθήκες εργασίας υποβαθμίστηκαν. Τα εθνικά κράτη δεν μπορούσαν πλέον να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Ορισμένοι μίλησαν τότε για «μετα-νεωτερικότητα». Αλλά τον Μπεκ δεν τον ικανοποιούσε αυτός ο όρος. «Έτσι μιλούν οι τυφλοί που δεν ξέρουν τι τους γίνεται», λέει σε συνέντευξή του στην Γκάρντιαν με αφορμή ομιλία του στο London School of Economics. Έψαξε να βρει λοιπόν ποιο είναι το βασικό χαρακτηριστικό της καινούργιας εποχής. Και κατέληξε στο ρίσκο, όχι μόνο στην τεχνολογία και στην οικολογία, αλλά και στην απασχόληση και γενικότερα στη ζωή.

Σύμφωνα με τον Γερμανό κοινωνιολόγο, η Δύση είναι σαν τον μεθυσμένο που έχασε το πορτοφόλι του μια σκοτεινή νύχτα και ψάχνει να το βρει κάτω από ένα φανάρι. «Εδώ έχασες το πορτοφόλι σου;», τον ρωτά ένας περαστικός. «Όχι, αλλά τουλάχιστον εδώ βλέπω», απαντά εκείνος. Τα καινούργια προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν με τα παλιά εργαλεία. Δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τον ανταγωνισμό των αναπτυσσόμενων χωρών με προστατευτικά μέτρα. Δεν μπορείς να λύσεις το πρόβλημα της μετανάστευσης απειλώντας να διώχνεις όσες οικογένειες αρνούνται να ενσωματωθούν, όπως κάνει ο Νικολά Σαρκοζύ. Οι Δανοί δεν κατάλαβαν τίποτα από τη σύγκρουση για τα σκίτσα. Την εξήγηση την έχει δώσει εγκαίρως ο Χάμπερμας. Οι «κοσμικές» αυτές κοινωνίες είναι παγιδευμένες στο βασικό αξίωμα της κοινωνικής θεωρίας, ότι η νεωτερικότητα έχει νικήσει τη θρησκεία. Όσο περισσότερη νεωτερικότητα, τόσο λιγότερη θρησκεία. Οι «μετακοσμικές» κοινωνίες αντίθετα, όπως είναι η βρετανική και η αμερικανική, έχουν καταλάβει ότι ο αθεϊσμός δεν είναι παρά ένα από τα πολλά συστήματα σκέψης μιας κοινωνίας και ότι η θρησκεία εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο.

Πώς μπορούμε να ζήσουμε όμως όταν οι παλιές βεβαιότητες διαψεύδονται ή καταρρέουν; Ο Ούλριχ Μπεκ έχει την απάντηση - και τ' όνομά της είναι «κοσμοπολιτισμός». Τα θεμέλιά του υπάρχουν ήδη, με τη μορφή του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου, του πρωτοκόλλου του Κυότο ή των συνθηκών για τον έλεγχο των εξοπλισμών. Χρειάζονται όμως κι άλλα, νέοι θεσμοί, δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, χρειάζεται μια ολοκληρωμένη απάντηση στον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό.