Θέληση

Ολοι μας έχουμε ακουστά για το Μόμπυ Ντικ, την τεράστια λευκή φάλαινα του ομώνυμου αριστουργηματικού μυθιστορήματος του Χέρμαν Μέλβιλ. Ο Μόμπυ Ντικ είναι μέσα στο βιβλίο το άπιαστο όνειρο και ο εφιάλτης κάθε φαλαινοθήρα. Ενα ζώο απίστευτης εξυπνάδας και σκοτεινής δύναμης, που έχει σκοπό να γελοιοποιήσει και να καταστρέψει κάθε κυνηγό της. Ο Μόμπυ Ντικ, όπως και τα βαθύτερά μας όνειρα, είναι άπιαστος. Οσοι τον κυνηγούν χάνονται στη σκοτεινή θάλασσα και πολλοί από αυτούς καταλήγουν να τσακίζονται από τα τεράστια σαγόνια του. Αργά ή γρήγορα όλοι οι κυνηγοί του εγκαταλείπουν τις προσπάθειες και τον αποφεύγουν. “Είναι ένας δαίμονας…” ακούγεται συνέχεια από τα στόματα των ηρώων του βιβλίου. Ενας άνθρωπος όμως, είναι αποφασισμένος να τον εξολοθρεύσει. Ο Κάπταιν Αχαμπ, η απίστευτη αυτή λογοτεχνική φιγούρα με το ψεύτικο πόδι. Ο Αχαμπ έχει χάσει το πόδι του από τη φάλαινα και θέλει να την εκδικηθεί. Η ζωή του έχει χάσει το νόημά της και αφιερώνει όλη του την ύπαρξη στο σκοπό της εκδίκησης. Στο καράβι όμως που διοικεί, δεύτερος σε εξουσία είναι ο Κάπταιν Στάρμπακ, ένας φιλοσοφημένος φαλαινοθήρας, ο οποίος κυνηγά τις φάλαινες για να ζήσει την οικογένειά του και έρχεται σε αντίθεση με τον Αχαμπ και την εκδικητική του μανία. Ο αναγνώστης στη διάρκεια της ιστορίας γίνεται παιχνίδι στα χέρια του συγγραφέα, καθώς διχάζεται από το θαυμασμό που τρέφει για τον ηρωϊκό Αχαμπ και τη συμφωνία με τη συμβατική λογική του Στάρμπακ. Στο δραματικό τέλος όμως, κανένας από τους δύο δε δικαιώνεται και, εκτός από τον αφηγητή που σώζεται από θαύμα (ή από τη διαβολική θέληση της λευκής φάλαινας να μάθουμε όλοι τα κατορθώματά της), το πλοίο των ηρώων βυθίζεται τσακισμένο. Ο Κάπταιν Αχαμπ δεν καταφέρνει να σκοτώσει το Μόμπυ Ντικ, αλλά ούτε κι ο Κάπταιν Στάρμπακ γυρίζει πίσω στο σπίτι και την οικογένειά του. Ο Μόμπυ Ντικ, μένει ο Βασιλιάς της Θάλασσας και ένα δαιμονικό άπιαστο όνειρο. Ισως δεν υπάρχει πιο ικανοποιητική μεταφορά, για να μιλήσουμε για την ανθρώπινη θέληση. Ολοι μέσα μας έχουμε έναν Αχαμπ, έναν Στάρμπακ και ένα Μόμπυ Ντικ να μας βασανίζουν με τις αγωνίες τους. Ο Μόμπυ Ντικ είναι τα βαθιά μας όνειρα που τα κυνηγάμε και τα φοβόμαστε ταυτόχρονα, ο Αχαμπ είναι η θέλησή μας που δεν ησυχάζει ποτέ και ο Στάρμπακ είναι η συμβατική λογική που μας καλεί να ζήσουμε τη ζωή μας και να σταματήσουμε να κυνηγάμε λευκά φαντάσματα. Στη μοντέρνα ζωή της ασφάλειας και του συμβιβασμού, ο Στάρμπακ είναι ο μόνιμος σύμβουλός μας. Μας υπενθυμίζει συνεχώς πως οι πράξεις μας μόνο σκοπό έχουν την επιβίωση, το κέρδος της οικογένειάς μας και πως κάθε μας επιμονή είναι μια βλάσφημη προσβολή απέναντι στο Σύμπαν. Είμαστε μικρόβια.  Ο Στάρμπακ (παρά το επικό όνομά του) ψάχνει μόνο για το απλό καθημερινό κέρδος, αλλά είναι υπερβολικά ανθρώπινος, γιατί μέσα στη σκέψη του χωράνε τα πάντα, οι φίλοι του, η απλή και όμορφη ζωή, η χαρά του να είσαι ζωντανός, το βλέμμα της αγαπημένης του γυναίκας και η τιμή του να έχεις αξιώματα και ηθική. Μπορεί να γίνει σκληρός, για να μας διδάξει κάποιο μάθημα, αλλά θα κάνει πολλές φορές πίσω, για να μην καταπατήσει τις πεποιθήσεις του. Ετσι γίνεται και στην ιστορία του Μόμπυ Ντικ. Είναι αντίθετος με τον Αχαμπ, μέχρι του σημείου να αποφασίσει να τον δολοφονήσει για να καταλάβει το πλοίο και να γυρίσει πίσω, αλλά τελικά δεν το κάνει ποτέ. Εκλιπαρεί για τη λογική, να δούμε τα πράγματα από τη δική του σκοπιά, αλλά δεν πρόκειται ποτέ να σηκώσει το ξίφος για να μας επιβληθεί. Δεν γίνεται να μην τον συμπαθήσουμε: είναι η ανθρώπινη σκέψη με όλη της την απλοϊκή ευγένεια. Αυτή η σκέψη όμως δεν καταλαβαίνει από όνειρα. Δε μπορεί να μεθύσει από το ποτό των κυνηγών και τη μαγεία της αναζήτησης. Κάθε εμπόδιο το βλέπει σα σημαντικό λόγο για να εγκαταλείψει τους στόχους της. Μας παρασύρει μακριά από το όνειρο και μας πείθει πως πρόκειται για ένα ψέμα ή επιστρατεύει ακόμα και δικά της ψέματα, για να μας κάνει να εγκαταλείψουμε κάθε προσπάθεια. Αλλά είναι ο δεύτερος καπετάνιος στο όχημά μας... Ο Αχαμπ είναι κάτι ξεχωριστό. Αν και αναγνωρισμένος σαν ο καπετάνιος του καραβιού-εαυτού, κρύβεται μέσα στην καμπίνα του, δε βγαίνει έξω, κι έτσι δεν τον βλέπουμε συχνά. Ούτως ή άλλως δεν τον ενδιαφέρουν οι κοινωνικές εκδηλώσεις. Η σκέψη του δεν είναι πολυδιάστατη και στολισμένη. Αδιαφορεί για τις καθημερινότητες και δε δίνει σημασία παρά σε ελάχιστα πράγματα. Αλλά είναι εκεί μέσα και περιμένει. Ακούμε την πένα του να γρατσουνάει κάποιο χαρτί στο οποίο σχεδιάζει τις κινήσεις του. Κάποιες φορές ακούμε τη φωνή του να ψιθυρίζει την αγωνία του να συναντήσει το όνειρο ή τον εφιάλτη του. Κι όταν τελικά βγεί, μένουμε άφωνοι από τη μαγεία και τον ηρωϊσμό του. Μένουμε άφωνοι από τη δύναμη που δίνει και το όραμα που ξεδιπλώνει μπροστά μας, κι ας αρνείται να συμμετάσχει ο Κάπταιν Στάρμπακ… Είναι όμως σκληρός και απάνθρωπος, δε δίνει δεκάρα για τα ανταλλάγματα που θα χρειαστούν για να πετύχει το σκοπό του. Είναι ικανός να χρησιμοποιήσει κάθε τρόπο, κάθε ηθική ή ανήθικη μέθοδο για να πετύχει. Θα ξεχάσει φίλους, οικογένεια, μέχρι και την ίδια του τη ζωή για να πλησιάσει στο όνειρό του. Είναι ο πραγματικός Μάγος που χειρίζεται τη δύναμη της ψυχής, αλλά είναι και ένας δαίμονας, ίσως ίδιος με το δαίμονα που κυνηγά… Στην ιστορία του Μόμπυ Ντικ, το ξύλινο πόδι του Αχαμπ δεν είναι ξύλινο. Είναι φτιαγμένο από κόκαλο φάλαινας. Ο Αχαμπ είναι κατά κάποιο τρόπο συγγενής του Μόμπυ Ντικ. Κάτι παράξενο μιλάει μέσα του, κάτι που κρύβεται στο βυθό των ωκεανών ή το σκοτάδι του κενού….Τι είναι ο Μόμπυ Ντικ, με την ίδια λογική; Είναι ίσως μια από τις πιο σκοτεινές υπόνοιες που δημιουργούνται καθώς προσπαθούμε να καταλάβουμε την ανθρώπινη ψυχή. Κάτι ξένο, που όμως είναι μέρος μας. Κάτι που μας μιλάει τις στιγμές που αναδύονται από μέσα μας οι άγνωστές μας πτυχές.