Λεηλατημένη από την ηγεσία (μέρος τρίτο)

Δεν υπάρχει πολιτικός στην Ισπανία που να μη δηλώνει ότι ο τουρισμός είναι η πρώτη ή, έστω, η δεύτερη σημαντικότερη βιομηχανία της χώρας. Όπως δεν υπάρχει και κανένας που να υπενθυμίζει ότι το μάννα του τουρισμού υπόκειται σε συγκυρίες που υπερβαίνουν τις ανθρώπινες επιθυμίες και ότι, εκτός από το να κάνει πλούσιους τους ιδιοκτήτες των τουριστικών εγκαταστάσεων, δημιουργεί κι ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας που διαπερνά ολόκληρη την κοινωνία η οποία ζει από τον τουρισμό. Δεν είναι το ίδιο να είσαι κάτοικος μιας χώρας πρωτοπόρου στην τεχνολογική καινοτομία με το να ζεις σε μια χώρα σερβιτόρων, μαγείρων και ρεσεψιονίστ.

Η ένταξη της Ισπανίας, μαζί με την Ελλάδα και την Πορτογαλία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκτός από την εγκατάλειψη του απομονωτισμού και του αυταρχισμού, σηματοδότησε επίσης την εισροή περισσότερου χρήματος ακόμα κι απ’ όσο έφερε το σχέδιο Μάρσαλ σε ολόκληρη τη μεταπολεμική Ευρώπη, με τη μορφή είτε πακέτων σύγκλισης είτε αναπτυξιακής βοήθειας. Μόνο για το διάστημα 2007-2013, η Ισπανία έλαβε 3,25 δις ευρώ. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι κατά την οχταετή διακυβέρνηση Αθνάρ το σύνθημα « η Ισπανία πηγαίνει καλά » είχε αναχθεί σε δόγμα και ο διάδοχός του, Χοσέ Λουίς Ροδρίγκεθ Θαπατέρο, διαβεβαίωνε ότι η ισπανική οικονομία ξεπερνούσε την ιταλική και προσέγγιζε τη γαλλική, καθώς και ότι το ισπανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα ήταν το καλύτερο στον κόσμο, η Ισπανία δεν έβαλε ούτε ένα ευρώ υπέρ των 10 χωρών που εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004.

Αυτή η τελευταία λεπτομέρεια έπρεπε να θορυβήσει τους Ευρωπαίους ηγέτες σχετικά με τη βιωσιμότητα της ισπανικής οικονομίας. Αν αυτό δεν συνέβη ποτέ, οφείλεται στο γεγονός ότι οι αγορές είχαν ανακαλύψει στην Ισπανία, όπως και στην περίπτωση των ΗΠΑ, μια πολύ πιο επικερδή επιχείρηση από τον εκσυγχρονισμό του παραγωγικού συστήματος : την κερδοσκοπία των ακινήτων και την απεριόριστη χορήγηση στεγαστικών δανείων.

Κανένας Ισπανός πολιτικός ή οικονομολόγος δεν ασχολήθηκε με το γεγονός ότι μέσα στα πέντε χρόνια που προηγήθηκαν του ξεσπάσματος της κρίσης με την κατάρρευση της τράπεζας Lehman Brothers, οι αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία αναπτύσσονταν με ξέφρενους ρυθμούς. Οι προσπάθειες που κατέβαλλαν οι λίγες ισπανικές επιχειρήσεις που είχαν την ικανότητα να διεισδύσουν στην παγκόσμια οικονομία τούς άφηναν αδιάφορους, σε αντίθεση με τα βραχυπρόθεσμα κέρδη που εξασφάλιζε η φούσκα των ακινήτων.

Η διαφθορά εισέβαλε στην πολιτική ζωή της Ισπανίας ως η πεμπτουσία του νοοτροπίας του Πίκαρου : εγώ σου χρηματοδοτώ την προεκλογική εκστρατεία κι εσύ χαρακτηρίζεις τη γη του δήμου σου οικοδομήσιμη. Έτσι, ξεφύτρωσαν εκτρώματα, όπως μια πόλη φάντασμα στην έρημο του Τολέδο, ονόματι Σεσένια, με περισσότερα από 13.500 διαμερίσματα χωρίς νερό, ηλεκτρικό, οδικό δίκτυο, αλλά ούτε και κατοίκους, με εξαίρεση κάτι λίγους που ξεβράστηκαν εκεί τυχαία, καθώς και σωρούς από άμμο. Οι τράπεζες είχαν ανεβάσει τεχνητά την τιμή της φούσκας των ακινήτων στα ύψη, προτού την παραχωρήσουν σε έναν από τους πλουσιότερους επιχειρηματίες της Ισπανίας, τον Φρανθίσκο Ερνάντο Κοντρέρας ή « βοθρατζή », ένα πολύ χαρακτηριστικό τύπο Πίκαρου, έναν αναλφάβητο που έγινε δισεκατομμυριούχος αδειάζοντας βόθρους.

Το παράδειγμα της Σεσένια βρήκε πολλούς μιμητές σε ολόκληρη την ισπανική επικράτεια. Επόμενο, αφού η οικοδομή, το τούβλο, έδινε δουλειά. Ο πρώην πρωθυπουργός, Ροδρίγκεθ Θαπατέρο, σε μια από τις πιο εξόφθαλμες δηλώσεις του, διαβεβαίωνε ότι μεταξύ 2006 και 2008 στην Ισπανία είχαν δημιουργηθεί περισσότερες θέσεις εργασίας απ’ όσες στη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία συγχρόνως, αποκρύπτοντας, ωστόσο, ότι οι μισθοί ήταν το ένα τρίτο εκείνων με τους οποίους αμείβονταν οι εργαζόμενοι στην Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Η Ισπανία πήγαινε καλά, πολύ καλά. Ο μύθος της « Ισπανικής Μάρκας » καθιερωνόταν ως ένα ακόμη δόγμα.

Το παραγωγικό μοντέλο που είχε κεντρικό του άξονα την οικοδομή, δεν διέβρωσε μόνο την πολιτική, αλλά και την πολιτιστική και κοινωνική ζωή. Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι αποποιήθηκαν οικειοθελώς το θεμελιώδες δικαίωμα της εκπαίδευσης. Η οικοδομή, το τούβλο, τους ανέμενε με ανοιχτές αγκάλες. Γιατί, λοιπόν, να κοπιάζουν για πέντε ή και περισσότερα χρόνια για να γίνουν γιατροί ή μηχανικοί, τη στιγμή που καταθέτοντας τους τρεις πρώτους μισθούς τους σε κάποια τράπεζα ή ταμιευτήριο μπορούσαν να πάρουν στεγαστικό δάνειο με διάρκεια αποπληρωμής 30 ή 40 χρόνια και να αγοράσουν αμέσως διαμέρισμα, αυτοκίνητο, τηλεόραση υψηλής ευκρίνειας και iPhone τελευταίας γενιάς ;

Καμία άλλη χώρα δεν παρουσίασε τόσο μεγάλα ποσοστά μαθητών που εγκαταλείπουν το σχολείο μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Καμία άλλη χώρα δεν θυσίασε με τέτοιο ενθουσιασμό το μέλλον της τυφλωμένη από το σλόγκαν « πάρε δύο στην τιμή του ενός ».

Η Ισπανία πήγαινε καλά και τα προφητικά λόγια του Σολτσάγα έβγαιναν αληθινά. Η Ισπανία ήταν η καλύτερη χώρα στον κόσμο για να βγάλει κανείς εύκολο χρήμα. Και όλα αυτά, χάρη σε μια ανεξάντλητη πηγή πλούτου που η αξία της ανέβαινε καθημερινά : τη γη.

Η επιχειρηματική κουλτούρα μιας χώρας υπολογίζεται πάντα με γνώμονα την ποικιλία της παραγωγής της. Το τούβλο ανέτρεψε αυτό το αξίωμα, ενώ οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις προσάρμοσαν σχεδόν αποκλειστικά την παραγωγή τους στη φούσκα της οικοδομής.

συνεχίζεται...