Η γλώσσα και το πολιτικά ορθό

Η διαφορά ανάμεσα σε μια σχεδόν σωστή λέξη και μια σωστή λέξη είναι αλήθεια αρκετά μεγάλο θέμα. Είναι η διαφορά ανάμεσα σε μια πυγολαμπίδα και μια αστραπή." Μαρκ Τουέιν

Σε μια εποχή απόλυτης καταγραφής, όπου η κάθε στιγμή αποτυπώνεται, ψηφιοποιείται και επιβιώνει ομαδοποιημένη, η αντίληψη και το βίωμα του χρόνου αλλάζει. Όσο πιο πολύ το παρόν καταγράφεται, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από το παρελθόν. Ως αίσθηση και ως πραγματικότητα. Σε μια εποχή που δεν μετρά την ιστορικότητά της σε χρόνια, αλλά σε ελάχιστες στιγμές, η σχέση μας με την ίδια την ιστορία παίρνει άλλες διαστάσεις. Πώς μπορούμε να πλησιάσουμε το παρελθόν, μια ιστορικότητα που δεν είχε την πολυτέλεια της λεπτομέρειας; Πώς μπορούμε να θυμηθούμε όταν δεν έχουμε την πολυτέλεια να ξεχνάμε;
Πολύ συχνά, η τέχνη αναπαριστά καλύτερα την πραγματικότητα από την ιστορική καταγραφή. Αφαιρώντας, υπερβάλλοντας ακόμη και παραποιώντας τη, τα μεγάλα έργα τέχνης καταφέρνουν να μας δώσουν την αίσθηση της περιόδου σε βάθος, το κουκούτσι που αγκαλιάζεται από τη σάρκα του πραγματικού χρόνου. Έχει όμως το παρελθόν την πολυτέλεια να μείνει ανεξάρτητο από το παρόν; Μπορούν οι κιβωτοί των εποχών, τα έργα τέχνης, να μείνουν ανεπηρέαστες από τη δική μας εποχή; Ο ατελείωτος ενεστώτας που βιώνουμε δεν έχει πει ακόμα την τελευταία του λέξη...
Πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Αμερική νέα έκδοση του κλασικού έργου του Μαρκ Τουέιν, “Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν”. Η έκδοση αυτή προκάλεσε μια σειρά συζητήσεων και διαφωνιών, δημιουργώντας ένα κλίμα που θύμιζε εκείνο του 1885, της ημερομηνίας έκδοσης δηλαδή του κλασικού έργου ως προς την ένταση και το πάθος των αντικρουόμενων πλευρών. Ο λόγος είναι πως στη νέα έκδοση, επιμελημένη από τον Allan Gribben, μελετητή και ειδικό στον Μαρκ Τουέιν, η λέξη Nigger (στα ελληνικά η μετάφραση θα ήταν νέγρος, αν και η λέξη αυτή δεν κουβαλά το ακραία υποτιμητικό και ρατσιστικό φορτίο της αγγλικής), έχει αντικατασταθεί από τη λέξη σκλάβος. Στόχος της νέας αυτής έκδοσης είναι να κάνει το έργο ξανά προσιτό στους αναγνώστες που απομακρύνθηκαν από το βιβλίο, εξαιτίας της λέξης ταμπού και κυρίως σε αυτούς που το απομάκρυναν από τις σχολικές βιβλιοθήκες.
Το παράδοξο βρίσκεται ακριβώς στον ίδιο τον πυρήνα και στη σημασία του βιβλίου. Πώς γίνεται ένα έργο καταφανώς αντιρατσιστικό (ίσως το εμβληματικότερο έργο της αντιρατσιστικής λογοτεχνίας), να κατηγορείται για ρατσισμό μετά από έναν αιώνα και επιπλέον να λογοκρίνεται στο πλαίσιο του πολιτικά ορθού;
Το Χάκλμπερι Φιν μιλά για το ατελείωτο καλοκαίρι της παιδικής ηλικίας. Στις σελίδες του βλέπουμε τον μικρό Χακ να φεύγει μακριά από τα δεσμά του μέθυσου πατέρα του. Μαζί του, ο σκλάβος φίλος του, Τζιμ, προσπαθεί και αυτός να ξεφύγει από τα δεσμά της δουλείας. Το ταξίδι ξεκινά ως άλλη μια περιπέτεια του μικρού παιδιού (όμοια με τις περιπέτειες στο Τομ Σόγιερ, βιβλίο του οποίου αποτελεί τη συνέχεια), αλλά καταλήγει να γίνει μια πορεία αυτογνωσίας σε σχέση με την φιλία, την ανεκτικότητα και το διαφορετικό. Μέσα από το πρόσωπο του Τζιμ, για πρώτη φορά ένας μαύρος άνθρωπος περιγράφεται απλά ως άνθρωπος, με κοινά συναισθήματα, φόβους, όνειρα με έναν λευκό. Στο ταξίδι το παιδί αναγνωρίζει σταδιακά και σε βάθος αυτή την αλήθεια και μέσα από αυτήν αλλάζει. Μέσα από το βιβλίο, μαζί με το παιδί, αλλάζει ολόκληρη η συνείδηση της Αμερικής και ο τρόπος θέασης των πραγμάτων.
Ο Λάνγκστον Χιουζ, ο σημαντικότερος μαύρος λογοτέχνης των αρχών του αιώνα, τονίζει: "Είναι η πρώτη φορά που συναντούμε μια ρεαλιστική απεικόνιση ενός αμόρφωτου σκλάβου που κυνηγά το όνειρο της ελευθερίας". Το όνειρο αυτό γίνεται ένα με την αθωότητα του αλητάκου και με το καθαρό των νερών του ποταμού, δίνοντάς μας ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα της ιστορίας. Όχι άδικα, ο Χέμινγουεϊ χαρακτήρισε το "Χάκλμπερι Φιν" ως "το ξεκίνημα της αμερικανικής λογοτεχνίας".
Οι λέξεις δεν έχουν μόνο ιστορία, κουβαλούν και φορτία ιστορικότητας που πολλές φορές καθ' αυτά τις ξεπερνούν. Στον Χακ Φιν, η λέξη nigger δεν λειτούργησε ρατσιστικά ούτε τότε, ούτε σήμερα. Αντιθέτως λειτουργεί ως μια υπενθύμιση του ρατσιστικού παρελθόντος, ως μια τράπεζα γνώσης σε σχέση με το βιωμένο μίσος αιώνων. Η λέξη nigger σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζεται με αυτή του σκλάβου. Αντίθετα περιγράφει μια κατάσταση όπου το υποκείμενο δεν έχει απολέσει μόνο την ελευθερία του, αλλά και την ίδια την ανθρώπινη διάστασή του.
Η αντικατάσταση μιας σωστής λέξης με μία σχεδόν σωστή, μπορεί να αποτελεί ένα λογοτεχνικό λάθος ή μια καλλιτεχνική αδυναμία, στη συγκεκριμένη όμως περίπτωση αποτελεί μια παραχάραξη στο όνομα τη λήθης και του πολιτικά ορθού, μια σιωπή στη θέση ενός θαυμαστικού.