Μελέτη πολιτικών εμπειριών (μέρος πρώτο)

Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, η επιθυμία να ανατραπεί το Παλαιό Καθεστώς της απόλυτης μοναρχίας πυροδότησε αρχικά τη συσπείρωση πολύ ετερογενών κοινωνικών στρωμάτων. Κάτω από την πίεση του λαού και μπροστά στην απειλή του χάους, οι εκπρόσωποι των προνομιούχων κατηγοριών του πληθυσμού εξεγέρθηκαν τη νύχτα της 4ης Αυγούστου του 1789. Η επανάσταση επιτάχυνε την άνοδο της ισχύος ετερόκλητων κοινωνικών ομάδων που βρίσκονταν στον ενδιάμεσο χώρο ανάμεσα στους αριστοκράτες και στην αγροτιά και οι οποίες είχαν ως μόνο κοινό στοιχείο την ιδιοκτησία ενός μικρού χρηματικού κεφαλαίου ή ένα κάποιο μορφωτικό επίπεδο : επιχειρηματίες, έμποροι και μικρέμποροι, μικροϊδιοκτήτες γης ή ακινήτων, γιατροί, δικηγόροι, δικαστικοί, μορφωμένοι… Η φάση της ριζοσπαστικοποίησης της επανάστασης, την περίοδο 1792-1794, διακόπηκε από την αντίδραση της 9ης Θερμιδόρ [1] και έδωσε τη θέση της σε ένα καθεστώς στο οποίο η « μεγαλοαστική τάξη » (τραπεζίτες, μεγαλοβιομήχανοι, ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι….) γνώρισε μεγάλη άνθηση και –με την επανάσταση του 1830- αναδείχθηκε ως νέα κυρίαρχη τάξη, εκτοπίζοντας την αριστοκρατία.

Μέσα σε αυτό το κοινωνικό τοπίο, αλλά και εξαιτίας της εκβιομηχάνισης, ο αριθμός των ατόμων που ανήκουν στο προλεταριάτο αυξάνεται με ταχύτατο ρυθμό. Οι συνθήκες ζωής και εργασίας της νεογέννητης εργατικής τάξης πυροδοτούν ένα νέο « κοινωνικό ζήτημα » το οποίο επιβάλλεται με το επαναστατικό κύμα του 1848. Αντίθετα απ’ ό,τι συνέβαινε το 1789, μετά την επανάσταση του 1830 η μοναρχία είναι αστική και « φιλελεύθερη ». Ωστόσο, ο βασιλιάς ανατρέπεται από την συμμαχία της μικροαστικής τάξης και των Παριζιάνων φοιτητών με τους εργάτες. Όμως, η Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία που προκηρύχθηκε στις 24 Φεβρουαρίου του 1848 δεν διάρκεσε πολύ. Στις εκλογές της 23ης και 24ης Απριλίου, οι οποίες διεξήχθησαν με καθολική ψηφοφορία όλων των αρένων μελών του πληθυσμού, οι φιλελεύθεροι υπερίσχυσαν των επαναστατών, οι οποίοι, καθοδηγούμενοι από τον Αρμάν Μπαρμπές και τον Ογκίστ Μπλανκί, επιχείρησαν –ανεπιτυχώς- στις 15 Μαΐου να καταλύσουν την Συντακτική Συνέλευση. Στη συνέχεια, το κλείσιμο των « Εθνικών Εργαστηρίων » (τα οποία εξασφάλιζαν εργασία στους άνεργους) δημιούργησε εκρηκτική κατάσταση η οποία πυροδότησε την εξέγερση των ανατολικών συνοικιών του Παρισιού : στις 23, 24 και 25 Ιουνίου, η πρωτεύουσα μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, με αποτέλεσμα την σφαγή χιλιάδων εξεγερμένων από την νέα δημοκρατική εξουσία [2]. Η Δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε μέσα από την καθολική ψηφοφορία των αρένων και κατήργησε την δουλεία, είχε μεν δημοκρατικό χαρακτήρα, όχι όμως και κοινωνικό.

Εκτός Γαλλίας συναντάμε –αν και σε εντελώς διαφορετικές πολιτικές και κοινωνικές συγκυρίες- ορισμένες όψεις αυτής της επαναστατικής δυναμικής. Στις χώρες που βρίσκονται ακόμα αντιμέτωπες με την απολυταρχία, με την ξένη κατοχή και/ή με το εθνικό ζήτημα (Γερμανία, Ιταλία, Πολωνία, Ουγγαρία…), τα πλέον διαφορετικά κοινωνικά στρώματα προβάλλουν φιλελεύθερες και εθνικές διεκδικήσεις. Ωστόσο, πολύ σύντομα, εμφανίζεται ένα ρήγμα ανάμεσα στους μετριοπαθείς και στους ριζοσπάστες : οι πρώτοι αρκούνται σε ορισμένες πολιτικές μεταρρυθμίσεις, ενώ οι δεύτεροι διεκδικούν και τη λήψη μέτρων που θα προωθούν την ισότητα.

Παντού στην Ευρώπη, επιβεβαιώνεται η ορθότητα της πρόβλεψης που διατύπωσε το 1846 ο Καμίλο Καβούρ, ο μελλοντικός ηγέτης της κυβέρνησης του Πεδεμοντίου και πρωτεργάτης της ενοποίησης της Ιταλίας : « Είμαστε πεπεισμένοι ότι, εάν η κοινωνική ειρήνη απειληθεί σοβαρά, εάν οι βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται αντιμετωπίσουν μεγάλους κινδύνους, τότε, πολλοί από τους πλέον αποφασισμένους αντιφρονούντες, πολλοί από τους πλέον ένθερμους Δημοκράτες θα είναι από τους πρώτους που θα προσχωρήσουν στο κόμμα των Συντηρητικών [3] ». Ωστόσο, η αποτυχία της Άνοιξης των Λαών (με εξαίρεση την Γαλλία, μετά από ένα χρόνο υπήρξε παλινόρθωση όλων των καθεστώτων που ανατράπηκαν) δεν σήμανε την επιστροφή στην κατάσταση που επικρατούσε προηγουμένως : παρ’ όλο που η αστική τάξη προσχώρησε στο « κόμμα του νόμου και της τάξης », η συγκυριακή και ετερόκλιτη συμμαχία του 1848 (βιοτέχνες των παραδοσιακών επαγγελμάτων, μισθωτοί σε τομείς που δεν είχαν ακόμα περάσει στο στάδιο της εκβιομηχάνισης, εργάτες, φοιτητές, έμποροι και διανοούμενοι της μικροαστικής τάξης…) υποχρέωσε οριστικά τους κυβερνώντες να εγκαταλείψουν μια αντίληψη για τον τρόπο άσκησης της εξουσίας η οποία δεν ελάμβανε διόλου υπόψη τις προσδοκίες του λαού.

-----------------------------------------------------------------

[1] ΣτΜ : Για να συμβολίσει την απόλυτη ρήξη με το παλαιό καθεστώς, η Γαλλική Επανάσταση άλλαξε την ονομασία των μηνών αλλά και την χρονολόγηση, με το έτος 1 να αντιστοιχεί στο 1792, χρονιά της ανακήρυξης της αβασίλευτης Δημοκρατίας και της καταδίκης του Λουδοβίκου ΙΣΤ σε θάνατο. Στις 9 Θερμιδόρ του έτους ΙΙ (27 Ιουλίου 1794), ανατρέπεται πραξικοπηματικά ο Ροβεσπιέρος, τερματίζεται η Τρομοκρατία και την εξουσία αναλαμβάνει το –κατά πολύ συντηρητικότερο- Διευθυντήριο.

[2] Βλέπε Alain Garrigou, « 1848, le printemps des peuples », « Le Monde Diplomatique », Μάιος 2011.

[3] Αναφέρεται από τον Ερικ Χομπσμπάουμ, Η εποχή του κεφαλαίου, Θεμέλιο, σελ. 34 στη γαλλική έκδοση.

συνεχίζεται...