Ψωμί

Η ανακάλυψη του τροχού, γνωστή ως σημαντικότερη ανακάλυψη της ανθρώπινης ιστορίας, έγινε, σύμφωνα με τις περισσότερες ιστορικές εικασίες, την τέταρτη χιλιετία π.Χ σχεδόν ταυτόχρονα στην Μεσσοποταμία, τον Βόρειο Καύκασο, και την Κεντρική Ευρώπη. Η ανακάλυψη του ψωμιού τοποθετείται στην ίδια περίοδο, επίσης στην Μεσσοποταμία καθώς και στην Αίγυπτο.

Είναι ενδεικτικό της τυφλότητας των ανθρώπων για τα έργα των χεριών τους ότι ενώ ποτέ δεν παύουν να τιμούν την πρώτη –σύμβολο, φυσικά, της παραγωγής και της παραγωγικότητας, της υλικής μεταμόρφωσης του κόσμου– δίνουν ελάχιστη συμβολική σημασία στην δεύτερη, που ιδωμένη πιο προσεκτικά, αποτελεί ένα κάποιο θαύμα μετουσίωσης ίσως μεγαλύτερο, και σίγουρα ιστορικά σημαντικότερο, από τον περίφημο πολλαπλασιασμό άρτων και ιχθύων στην Καινή Διαθήκη: ο συνδυασμός ενός φυτού (σιτάρι), ενός βακτηρίου (μαγιά) και του νερού αποδεικνύεται εκ των υστέρων ως φυσικά προορισμένος για τον ανθρώπινο οργανισμό, αγαπητός σε κάθε στομάχι, από το πιο εκλεπτυσμένο ως το πιο πεινασμένο, από το πιο ευαίσθητο ως το πιο σκληραγωγημένο, και εξελίσσεται στο βασικότερο, σε όλη την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας, διατροφικό είδος. Η ανθρώπινη ζωή μπορεί να συντηρηθεί χωρίς πάρα πολλά πράγματα, όχι όμως χωρίς ψωμί και νερό: το “ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος” είναι απαραίτητο ακριβώς επειδή η κοινή λογική υπαγορεύει το αντίθετο της ρήσης: είναι εφικτό να ζήσεις μόνο με ψωμί.

Η λήθη για την ανακάλυψη του ψωμιού, η απουσία εποποιίας για το μέγεθος του δώρου που κάποιοι ανώνυμοι πρόγονοί μας μάς χάρισαν, μαρτυρά την λήθη του ανθρώπου για το γεγονός ότι η φροντίδα του σώματος δεν ήταν ούτε αυτονόητη ούτε ευκολοκατάκτητη, σαν κάποιο απλό αντανακλαστικό επιβίωσης· το ψωμί είναι το σύμβολο της ειρηνικής πρόθεσης του είδους να φροντίσει τον εαυτό του αντί να επιβληθεί στους άλλους. Η εποποιία του τροχού –άρματα, καρότσες, τροχίσματα μετάλων, μηχανές βασανισμού– είναι ουσιαστικά παραγωγική και καταστροφική με μιας: ο τροχός συνδέει την δυνατότητα μεταφοράς και εμπόρευσης του καρπού με αυτή της καταστροφής του, της λεηλασίας, και του φόνου. Το ψωμί, από την άλλη, είναι το κατ’ εξοχήν επίτευγμα της συνύπαρξης και της φροντίδας, και ο πολιτικός του ρόλος στην ιστορία είναι αδιαφοροποίητα βασισμένος στην στέρησή του: η στέρηση του ψωμιού είναι το οικουμενικό σύμβολο της στέρησης ως τέτοιας. Από τις μεσαιωνικές εξεγέρσεις σε περιόδους ασιτίας, στην γαλλική (“ας φάνε παντεσπάνι!”) και την ρωσική επανάσταση (βλ. σχετική σεκάνς για τις όλο και μικρότερες μερίδες ψωμιού στον Οκτώβρη του Άιζενσταϊν), στις σύγχρονες εξεγέρσεις στην Βόρεια Αφρική, η έλλειψη ψωμιού μεταφράζεται σε απόσυρση των βασικών προϋποθέσεων επιβίωσης του είδους, σε έλλειψη του επιούσιου, του καθημερινά απαραίτητου.

Μια υλιστική μακροϊστορία του είδους θα όφειλε να δείξει τον δέοντα σεβασμό σ’ αυτό το ταπεινό μείγμα νερού, βακτηρίων και σιταριού με το οποίο ο άνθρωπος έμαθε να θρέφει το σώμα του και το σώμα των γύρω του.