EuropaNova

Ο κόσμος διασχίζει μια ζώνη μεταπτώσεων τροφοδοτούμενη από οικονομικές και χρηματοοικονομικές ανισορροπίες οι οποίες θίγουν ιδιαιτέρως την Ευρώπη, μια ήπειρο ιστορικά κυρίαρχη, που επιβραδύνει. Στο εθνικό επίπεδο, αυτό μεταφράζεται σε μια απώλεια εμπιστοσύνης των συμπολιτών μας, μια αναδίπλωση στον εαυτό μας και μια άνοδο των λαϊκισμών και των εθνικισμών.

Είναι εύκολο γι’ αυτούς να κατηγορούν την Ευρώπη και ένα από τα σημαντικότερα σύμβολά της, το ευρώ, που γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος για όλα μας τα κακά. Ωστόσο, δεδομένων των σημερινών διακυβευμάτων, αλλά και όσων έρχονται, για τις κοινωνίες μας και την μεγεθυνόμενη και πολύπλοκη δυναμική της παγκοσμιοποίησης, δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική από ένα επαναδιατυπωμένο και ανανεωμένο ευρωπαϊκό σχέδιο, το οποίο επιπλέον θα φέρνει συγκεκριμένες λύσεις, θα είναι φορέας νοήματος.

Από το τέλος του ψυχρού πολέμου, ο κόσμος γνώρισε μιαν εξέλιξη συναρπαστικής ταχύτητας και εύρους, η οποία άλλαξε σε βάθος τον τρόπο ζωής μας: τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε, τον τρόπο που καταναλώνουμε, τον τρόπο που ταξιδεύουμε, τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους… Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση δεν είναι παρά το πιο πρόσφατο επεισόδιο μιας σειράς γεγονότων τα οποία κλόνισαν τις βεβαιότητές μας και το σύστημα αξιών μας. Για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία της Ευρώπης, φοβόμαστε ότι τα παιδιά μας θα είναι λιγότερο ευνοημένα από εμάς. Και είναι αλήθεια ότι η κατάσταση των οικονομιών μας δεν είναι λαμπρή: αδύναμη οικονομική ανάπτυξη, ανεργία στα ύψη, τεράστια υπερχρέωση των κρατών… Και ακόμη περισσότερο ότι, παρά τα σχέδια ανάκαμψης, έπειτα τα σχέδια λιτότητας της πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών κρατών, δε βλέπουμε πως αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να βελτιώσουν κάτι περισσότερο από την εμπιστοσύνη των χρηματοοικονομικών αγορών.

Οι υπεύθυνοι πολιτικοί φαίνονται αδύναμοι να βρουν λύσεις, ασχολούνται περισσότερο με τις επόμενες εκλογές παρά με την ανάγκη να ανταποκριθούν στις έγνοιες των πολιτών. Αυτό, σε κάθε περίπτωση, προκύπτει από το τελευταίο ετήσιο βαρόμετρο του Cevipof (κέντρου έρευνας των Πολιτικών Επιστημών) για την εμπιστοσύνη των Γάλλων: περισσότερο από το 83% των ατόμων που σφυγμομετρήθηκαν από την Opinion Way θεωρούν ότι «οι υπεύθυνοι πολιτικοί, εν γένει, νοιάζονται λίγο ή καθόλου» για ανθρώπους όπως αυτοί.

Και είναι εκεί που τα εθνικιστικά κόμματα και άλλοι εξτρεμιστές επιτίθενται! Το Εθνικό Μέτωπο (Front National), οι Αληθινοί Φιλανδοί, (19% στις βουλευτικές εκλογές της 17^ης του προηγούμενου Απριλίου στη Φιλανδία), ή τα άλλα εξτρεμιστικά ευρωπαϊκά κόμματα δε σταμάτησαν να καταγράφουν επιτυχίες από την αλλαγή του αιώνα. Ποιες είναι οι συνταγές τους; Οι απλοϊκές απαντήσεις σε πολύπλοκα προβλήματα, η απόρριψη της μετανάστευσης, που για αυτούς είναι υπεύθυνη για την αυξανόμενη ανεργία, και τέλος ο έντονος ευρωσκεπτικισμός: Η Ευρώπη κατηγορείται πράγματι ότι είναι «ο δούρειος ίππος» της παγκοσμιοποίησης και ανίκανη να δώσει λύσεις. Κι όμως, αν το κοιτάξουμε από λίγο πιο κοντά, φαίνεται αμέσως ότι οι απαντήσεις που δίνουν αυτά τα κόμματα είναι εύκολα αμφισβητήσιμες και κυρίως, απαντήσεις μιας άλλης εποχής.

Αναφορικά με την έξοδο από το ευρώ για παράδειγμα, πέραν των δύσκολα προβλεπόμενων πολιτικών συνεπειών από τη μια χώρα στην άλλη, η πλειοψηφία των οικονομολόγων εκτιμούν ότι θα ήταν καταστροφική. Η τράπεζα ING υπολόγισε την επιρροή της διάσπασης της ευρωζώνης σε μια μελέτη που εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2010: για τη Γαλλία, θα προκαλούσε μια υποτίμηση κοντά στο 20% του νομίσματός μας, η θετική επίδραση στις εξαγωγές θα μηδενιζόταν από την αρνητική επίδραση στις εισαγωγές, η οικονομία μας θα γνώριζε μια ύφεση με πτώση κατά 10% του ΑΕΠ σε τρία χρόνια, μια άνοδο της ανεργίας στο 13,8%... Επιπλέον, ο πληθωρισμός θα είχε μια αρνητική επίδραση στην αγοραστική δύναμη των Γάλλων. Τέλος, η επιβάρυνση του χρέους του κράτους που κατέχεται από τις ξένες επενδύσεις (70% του συνόλου) θα υπερτιμούνταν και θα χρειαζόταν να διπλασιαστεί ο φόρος επί του εισοδήματος των Γάλλων, ώστε να μην κηρύξει το κράτος χρεωκοπία.

Ως προς τη μετανάστευση, χρειάζεται επειγόντως να εξηγήσουμε απλώς ότι δεν είναι αυτός ο λόγος της ανεργίας και ότι οι θέσεις εργασίας που κατέχουν οι μετανάστες δεν είναι αυτές που θέλουν οι άνεργοι Γάλλοι διότι αυτές είναι πιο επίπονες, λιγότερο καλοπληρωμένες και δεν αντιστοιχούν στις προσδοκίες ενός ορισμένου αριθμού συμπολιτών μας. Άλλωστε δεδομένης της δημογραφικής κατάρρευσης στην Ευρώπη, η μετανάστευση θα είναι όλο και πιο απαραίτητη. Από το 2015, η δημογραφική εξέλιξη του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα είναι αρνητική. Κι όμως, για τους οικονομολόγους, ο πρώτος παράγοντας υπανάπτυξης είναι η μείωση του πληθυσμού. Άρα η μετανάστευση είναι η κινητήρια δύναμη της μελλοντικής οικονομικής ανάπτυξης της Ευρώπης. 

«ΕΝΑ ΝΕΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΟΡΑΜΑ»

Οι υπεύθυνοι πολιτικοί, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, πρέπει να έχουν το κουράγιο να απαντήσουν καθαρά σε αυτά τα ιδεολογικά επιχειρήματα και να αποδείξουν ότι το μέλλον των εθνών μας περνάει από μια αναγέννηση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο όπου εμφανίζονται νέες μεγάλες δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ινδία ή η Βραζιλία, πως νομίζουμε ότι ένα ευρωπαϊκό έθνος θα μπορούσε να τα βγάλει πέρα μόνο του; Σε ότι αφορά στη δυναμική της οικονομικής μεγέθυνσης για παράδειγμα στην καρδιά του «αντιδραστήρα» των κοινωνιών μας, χρειάζεται να καταστήσουμε πρώτα πιο αποτελεσματική την εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά. Η απομάκρυνση των εμποδίων με σκοπό την καλή λειτουργία της «πιο μεγάλης αγοράς του κόσμου», μιας δύναμης 550 εκατομμυρίων καταναλωτών, θα ενεργοποιούσε στην πραγματικότητα μια πηγή ενδογενούς ανάπτυξης με χαμηλότερο κόστος, στην οποία πρέπει να δώσουμε το προβάδισμα αυτήν την περίοδο του περιορισμού του προϋπολογισμού.

Τα περιορισμένα χρηματοοικονομικά περιθώρια για την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών εθνών είναι ένα επιπλέον επιχείρημα για την από κοινού συγκέντρωση των δυνάμεων μας στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό αληθεύει κυρίως για τις επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία οι οποίες θα μπορούσαν να μας επιτρέψουν να δημιουργήσουμε τις βιομηχανίες του μέλλοντος· αυτές θα προωθήσουν την οικονομική ανάπτυξη και θα δημιουργήσουν ειδικευμένες θέσεις εργασίας που θα μας επιτρέψουν –μόνο αυτές- να μειώσουμε την ανεργία. Τέλος, αναφορικά με τη μετανάστευση, πέραν του επιχειρήματος για το απαραίτητο εργατικό δυναμικό, είναι αναγκαίο να εγκαθιδρύσουμε ανάμεσα στην Ευρώπη και τους νότιους γείτονές της μια αληθινή πολιτική κινητικότητας και ενσωμάτωσης με βίζες εργασίας, με πανεπιστημιακές συνεργασίες, με την εναρμόνιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και των ειδικευμένων προγραμμάτων για τους μετανάστες κατά την επιστροφή τους στη χώρα τους. Αυτό είναι το καθήκον μας και αυτή είναι επίσης η καλύτερη λύση για να αναπτύξουμε ισορροπημένες και ειρηνικές σχέσεις γύρω από τη Μεσόγειο.

Αλλά η Ευρώπη οφείλει επίσης να απαντήσει στις πιο άυλες προσδοκίες των πολιτών της. Η εξέλιξη του κόσμου και της πολυπλοκότητάς του, η αναστάτωση των παραδοσιακών σημείων αναφοράς όπως η οικογένεια, η εργασία, η θέση της εργασίας, συνεισφέρουν στη δημιουργία ενός αισθήματος απώλειας των σημείων αναφοράς για το άτομο, το οποίο εκφράζεται κυρίως στις διάφορες έρευνες γνώμης, ιδιαιτέρως στους νέους. Έτσι, σύμφωνα με το δείκτη 2011 του Παρατηρητηρίου εμπιστοσύνης των γαλλικών Ταχυδρομείων, οργανισμού οικονομικής και κοινωνικής έρευνας, το 83% των νέων Γάλλων μεταξύ 15 και 25 ετών, σκέφτονται ότι ο κόσμος δεν πηγαίνει καλά και 71% δεν έχουν εμπιστοσύνη στο κράτος!

Απέναντι στους εθνικισμούς οι οποίοι παίζουν με αυτούς τους φόβους, το φόβο του άλλου και της υποβάθμισης, οι οποίοι εκθειάζουν την αναδίπλωση και το κλείσιμο των συνόρων, πρέπει να τολμήσουμε να εκφράσουμε εκ νέου την ιδέα ότι η Ευρώπη είναι επίσης ένα πολιτισμικό σχέδιο που βασίζεται σε ισχυρές αξίες όπως στην κατάργηση των διακρίσεων, την ανεκτικότητα, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα. Ότι αυτό είναι ένα ανθρωπιστικό σχέδιο, φορέας προόδου για το άτομο, μια δυναμική όπου η σχέση με τον άλλον είναι το κλειδί, το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας, και άρα και στον άλλον. Λίγο ιδεαλιστικό βεβαίως, αλλά χρειάζεται να είμαστε ιδεαλιστές για να προτείνουμε ένα νέο συλλογικό όραμα στην κοινωνία μας: μια αναγέννηση του ευρωπαϊκού σχεδίου.

Η Ευρώπη που οικοδομήσαμε έχει όντως ανεπάρκειες. Πρέπει να τις διορθώσουμε και αυτό περνάει μέσα από πιο επιθετικές πολιτικές, λιγότερη αφέλεια και μια ανανεωμένη πολιτική δυναμική που θα βρίσκει απήχηση στους πολίτες. Ο Ζαν Μονέ έλεγε: «δε συνασπίζουμε κράτη, ενώνουμε ανθρώπους». Σήμερα, δε φαίνεται να έχουμε άλλη εναλλακτική από μια πιο στενή ένωση των Ευρωπαίων γύρω από ένα κοινό σχέδιο.

Ο Τομάς Ουντάιγ (Thomas Houdaille) είναι γενικός γραμματέας του think-tank EuropaNova. Το EuropaNova, που δημιουργήθηκε το 2003, είναι ένας σύλλογος πολιτών που αφιερώνεται στην αποστολή «προώθησης μιας πολιτικής, ισχυρής και γενναιόδωρης Ευρώπης κινητοποιώντας τις νέες γενιές». Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Le Monde στις 6 Μαΐου του 2011.