Tileopticus Sponsorus Dopius

Οι Άγγλοι έδειξαν τον «πολιτισμό» (μ)σας, δηλαδή τον πολιτισμό τους. Ευελπιστώ να ήταν απόλαυστικός ο μη εθνοκεντρισμός των Άγγλων. H παρουσία της Βασίλισσας Ελισάβετ Β΄ αρχηγού της Αγγλικανικής Εκκλησίας -με τον πάστορα πίσω της- δέσποζε όπως είδε ο πλανήτης.
Ο μη εθνοκεντρισμός είχε συνέχεια -ύστερα από το απαραίτητο αγγλικό χίουμορ- κάτω από το κάλυμμα της «μαζικής κουλτούρας» που είναι «παγκόσμια» -όπως το φλέρτ που όμως απολήγει στα sms για ''πάρτυ'' και ''διασκέδαση''- και της «μαζικής μουσικής βιομηχανίας» που ορισμένοι θα απορρήσουν γιατί την ανέδειξαν οι Άγγλοι αφού «είναι μαζική και παγκόσμια και όχι δική τους».
Δεν πειράζει, θα καταλάβουν κάποια στιγμή τι έγινε από τον 18ο αιώνα και έπειτα...
Κάπου εκεί ανάμεσα στα χορευτικά και τα χρώματα σχηματίστηκε σε μια στιγμή και το σήμα της ειρήνης -σαν την κονκάρδα που φοράμε τις απόκριες- απαραίτητο συμπλήρωμα της μαζικής καταναλώτικής και εμπορικής «κουλτούρας».
Από τα βιομηχανικά φουγάρα και το χάλυβα -ηρωϊκοί αστοί και εργατολαϊκοί, φιλελεύθεροι, μαρξιστές και φασίστες νομίζω πως δεν δυσκολεύτηκαν να αναγνώρισουν τον εαυτό τους και την μυθολογική καταγωγή τους σε όλο αυτό το μη εθνοκεντρικό, κοινωνικό περιβάλλον, που το εξήγαγαν μέσω των αναλύσεων τους σαν κάτι «παγκόσμιο»-, ως το «ξεφάντωμα» και το World Wide Web που «είναι για όλους» περνώντας μέσω του ωφελιμισμού δεν είναι δα και δύσκολο να καταλάβει κάποια/ος που απολήγει όλο αυτό.
Είπαμε, θα καταλάβουν κάποια στιγμή τι έγινε από τον 18ο αιώνα και έπειτα...
Φαντάζομαι τελετές έναρξης όπως αυτές της Ελλάδας και της Κίνας καθίστανται αυτομάτως παρωχημένες και «προνεωτερικές» μπροστά στους πέντε κύκλους από χάλυβα -προβληματίζομαι κατά πόσο πρέπει να προσθέσω τον όρο «Ολυμπιακούς»- και τους Sex Pistols...
Ευτυχώς που ακόμα -δεν ξέρω για πόσο- υπάρχουν «λαοί» όπως Κινέζοι, Άραβες, Πέρσες, Εβραίοι, Ινδοί, Γάλλοι και -άλλοι- που ήταν μάρτυρες σε αυτό το happening, και θα τους μείνει βαθιά χαραγμένη η εμφάνιση της Mary Poppins, του Keith Flint και του James Bond συνοδευόμενη από το «αθάνατο ολυμπιακό πνεύμα»...

"Οι Ολυμπιακοί αγώνες είναι σαν να επιστρέφουν σπίτι τους"  Ζακ Ρογκ 

Και μέσα από αυτήν την απίστευτης βλακείας πρόταση, πόση μα πόση αλήθεια βγαίνει...

Ταξιδεύοντας

"Από άποψη φυσικού χώρου κατοικούμε έναν τόπο, αλλά συναισθηματικά κατοικούμαστε από μια μνήμη. Τη μνήμη ενός χώρου κι ενός χρόνου, μνήμη στο εσωτερικό της οποίας ζούμε, σαν ένα νησί ανάμεσα σε δυο θάλασσες: τη μια που λέμε παρελθόν, την άλλη που λέμε μέλλον. Μπορούμε και πλέουμε στη θάλασσα του πρόσφατου παρελθόντος χάρη στην προσωπική μνήμη που διατήρησε την ανάμνηση από τις δύο ρότες, αλλά για να πλεύσουμε στη θάλασσα του απώτερου παρελθόντος πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις μνήμες που συσσώρευσε ο χρόνος, τις μνήμες ενός χώρου διαρκώς μεταμορφούμενου, φευγαλέου όσο και ο ίδιος ο χρόνος".
Ζοσέ Σαραμάγκου - Το Τετράδιο


Κάθε μορφής ταξίδι, είναι μια λοξοδρόμηση απ' το ισόβιο ταξίδι του καθενός. Μια περίεργη απόδραση από τον άλλο μας εαυτό, μέσα σε μια φανερή μυστικότητα.
Νάσος Θεοφίλου 

- Η ευτυχία είναι κάτι το εύθραυστο. 
- Ναι, είναι αδύνατον να τη βρεις στα μέρη μας κι αδύνατον να τη βρεις κι αλλού!

Ζωγράφισε μου ένα χάρτη...να χαθώ μέσα του...

Η αυταπάτη της προόδου

Σύμφωνα με τον Σοπενάουερ, η ιστορία μάς δίνει ένα μόνο μάθημα: eadem, sed aliter - επαναλαμβάνονται πάντοτε τα ίδια πράγματα αλλά με διαφορετικό τρόπο. «Αν διαβάσει κανείς τον Ηρόδοτο, έχει ήδη μελετήσει αρκετά ιστορία από φιλοσοφική άποψη». Αν, όπως ο Σοπενάουερ, παρατηρήσουμε τις ανθρώπινες υποθέσεις από μακριά, υιοθετώντας τη θέση ενός ουδέτερου θεατή, αναστέλλοντας όλα τα συμφέροντά μας και τις υποχρεώσεις μας, θα συμφωνήσουμε σίγουρα μαζί του. Από μια τέτοια απόσταση, τι άλλο βλέπουμε αν όχι -όπως αυτός υποστηρίζει- άπειρες παραλλαγές πάνω στο ίδιο παλαιό θέμα: άνθρωποι και λαοί που επιδιώκουν όνειρα τα οποία δεν θα δουν ποτέ υλοποιημένα ή που θα βρεθούν απογοητευμένοι όταν αυτά θα υλοποιηθούν;

Ας πάρουμε τις κυριότερες περιπτώσεις στις οποίες η ιστορία φαίνεται να κάνει κάτι περισσότερο από το να επαναλαμβάνεται, στις οποίες φαίνεται να δείχνει μια κατεύθυνση και μια πρόοδο. Θεωρίες που γίνονται αποδεκτές από τους επιστήμονες σε μιαν εποχή αμφισβητούνται σε μια μεταγενέστερη εποχή.

Τεχνολογικές ανανεώσεις που έγιναν για να βελτιώσουν την ανθρώπινη κατάσταση συμβάλλουν στη δημιουργία νέων αναγκών και νέων προβλημάτων. Οι σύγχρονες δημοκρατίες, παρά τις επαγγελίες τους, δεν θέτουν ένα τέρμα στην κυριαρχία των λίγων πάνω στους πολλούς. Η πρόοδος προορίζεται να φανεί μια αυταπάτη, αν παρατηρήσουμε τη ζωή από τα έξω, κάνοντας αφαίρεση από τις πεποιθήσεις μας για τη φύση και για τα ανθρώπινα αγαθά.

Ετσι, πράγματι, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε σε ποιο βαθμό οι προγενέστεροι από μας, παρά τις ήττες τους, πορεύονταν στο σωστό δρόμο. Ολο αυτό που κατορθώνουμε να αντιληφθούμε είναι η αναπόφευκτη αποτυχία τους στην υλοποίηση των σκοπών που έθεταν. Η ιστορία θα χρησιμέψει μόνο στο να μας θυμίζει ότι οι σκοποί του ανθρώπου υπερβαίνουν πάντοτε τις δυνατότητές του.

Η ιδέα της ηθικής προόδου επιδέχεται μια παρόμοια ανασύσταση με εκείνη της επιστημονικής προόδου, ακόμα και όταν ο όρος «ηθικός» γίνεται αντιληπτός με μιαν αρκετά ευρεία έννοια, ώστε να περιλαμβάνει όλα τα διαφορετικά στοιχεία ενός αγαθού βίου και όχι μόνον τις υποχρεώσεις που έχουμε απέναντι στους άλλους.

Ως ένα βαθμό μπορούμε πράγματι να πούμε ότι υπήρξε κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί ηθική πρόοδος. Αλλά θα ήθελα να τονίσω ότι εδώ πρέπει να κινηθούμε με πολλή περίσκεψη και να προσθέσουμε ορισμένες σημαντικές διευκρινίσεις. Ο λόγος γι' αυτό είναι το ότι οφείλουμε να διακρίνουμε ανάμεσα στην ηθική μας σκέψη από τη μια μεριά και στην πραγματική ηθική που εκδηλώνεται από τις ενέργειές μας και από τους θεσμούς μας από την άλλη.

Προφανώς αυτά τα δύο πράγματα δεν μπορούν να διαχωριστούν εντελώς. Το αν υπήρξε ή όχι μια ουσιαστική ηθική πρόοδος εξαρτάται εν μέρει από τη δυνατότητα μιας προόδου στην εξέλιξη των ηθικών μας αντιλήψεων. Ωστόσο, μπορούμε εύκολα να συμπεράνουμε (αρκεί μια γρήγορη ματιά στον εικοστό αιώνα) ότι οι πρόοδοι στην ηθική γνώση δεν συμβάδιζαν με μεγάλο μέρος των βελτιώσεων στον τρόπο με τον οποίο πραγματικά μεταχειριζόμαστε ο ένας τον άλλον. (...).

Η ιστορία της ηθικής σκέψης είναι στην πραγματικότητα μια ιστορία της προόδου στην εκμάθηση της αλήθειας γύρω από τις υποχρεώσεις μας απέναντι στους άλλους και γύρω από αυτό που καθιστά δυνατή την πλήρη ανάπτυξη του προσώπου.

Θέλω όμως να επικεντρωθώ στο σημείο όπου τελειώνει ο παραλληλισμός ανάμεσα σε ηθική πρόοδο και επιστημονική πρόοδο. Είναι το πεδίο της ίδιας της ζωής, όπου η σκέψη παραχωρεί τη θέση της στη δράση. Εν μέρει, όπως ήδη σημείωσα, αυτή η διαφορά οφείλεται στη φανερή αδυναμία μας να ζούμε στο ύψος των ιδανικών που πρεσβεύουμε. Αλλά αυτή αντανακλά και έναν παράγοντα που είναι εγγενής σε αυτό γύρω από το οποίο στρέφεται η ηθική μας σκέψη.

Καθώς είμαστε υποκείμενα που δρουν και όχι μόνο γνωρίζουν, θέλουμε όχι μόνον να εμβαθύνουμε στην κατανόηση του δίκαιου και του καλού, αλλά και να δρούμε καλύτερα στις σχέσεις μας με τους άλλους και να συμβάλλουμε στη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου.

Βέβαια, για πολλούς λόγους, η ιστορία παρέχει πολύ λίγες ενδείξεις μιας προόδου σε αυτό το τελευταίο σημείο. Στην πραγματικότητα, τα πρόσωπα παραμένουν γενικά αδύναμα, απερίσκεπτα, εγωιστικά και σκληρά, όπως πάντοτε ήσαν, παρ' όλη τη μεγαλύτερη γνώση που διαθέτουν γι' αυτό που οφείλουν να κάνουν.

Αληθεύει όμως και τούτο: μια από τις ηθικές αλήθειες που έχουμε κατανοήσει και που φωτίζει την πρόοδο που έχουμε πραγματοποιήσει στο πεδίο του ηθικού στοχασμού είναι ότι γενικά κανένας τρόπος ζωής δεν μπορεί να εγγυηθεί κάτι που να έχει αξία παρά μόνον σε βάρος άλλων τρόπων ζωής.

Το ανθρώπινο καλό δεν είναι ένα ακέραιο όλο. Αυτό αγκαλιάζει μιαν ετερογενή πολλαπλότητα θεμελιωδών σκοπών, που κινούνται προς αντιτιθέμενες κατευθύνσεις και εύκολα έρχονται σε σύγκρουση στην πράξη. Η στρατιωτική αξία εκτοπίζει τη χριστιανική ταπεινότητα. Η σύγχρονη δημοκρατία μπορεί να αποδειχθεί ασύμβατη με πολιτισμικές κατακτήσεις υψηλής αξίας. (...).

απόσπασμα διάλεξης του Τσαρλς Λάρμορ στη φιλοσοφική σχολή του Τορίνο

Ένας λίβελος

Για όσους τους πέρνουνε στα σοβαρά..

Ο άνθροπος δεν ίνε από φισικού του πιο έξιπνος από τάλα ζώα. Σε πολλά ζόα μπορί να παρατιρίσι κανίς μεγαλίτερι εξιπνάδα από τους πιο έξιπνους ανθρόπους. Επιδί έχι το χάρισμα να κάνι ιστορία, κατορθόνι να φτιάχνει θάβματα. Ο μεγαλοφιίς, αν δεν έβρισκε έτιμο τον τόπο: αχτίνα επί τρία κε δεκατέσερα ίσον περιφέρια, δεν θα μπορούσε να ανακαλίψι τον ασίρματο, το ραδιόφονο, το αερόπλανο κε χίλια διο άλα. Αν έσκιβε στιν άμο σαν τον Αρχιμίδι, γράφοντας κίκλους, χορίς νάχι ιπόψι του τις γνόσις του κε χορίς σκοπό ν’ αφίσι ότι βρι κλιρονομιά στους ανθρόπους, αλά εγοιστικά να ανακαλίψι μόνος του από τιν αρχί ος το τέλος μια ιλεκτρομιχανί, θάταν παλαβός. Ι ζοί ίνε σίντομι. Δεν θα πρόφθανε να φτιάξι ούτε μια βίδα για τι βάσι τις μιχανίς.

Ι εξιπνάδα στον άνθροπο ίνε αποτέλεσμα τις καλιέργιας του χονδρού του κεφαλιού με γνόσις που κλιρονόμισε από τους προιγούμενους κε τις έκανε ιστορία παρά από φισικί πρίκα..

του Γιώργη Ζάρκου, 1936

Ο μοναδικός άνδρας με τιμή

Πριν μερικούς μήνες, η είδηση πως σχεδόν 360 άνθρωποι βρήκαν τραγικό θάνατο από φωτιά που ξέσπασε σε φυλακές της Ονδούρας έκανε το γύρο του κόσμου με εικόνες που έκαναν τον «πολιτισμένο» κόσμο να ανατριχιάσει. Μέσα από τις φλόγες και τα αποκαΐδια ξεπήδησε μια ηρωική φιγούρα, ένας δολοφόνος, που έβαλε σε δεύτερη μοίρα το τομάρι του.
Γνωστός και ως « κοντός», ο Μάρκο Αντόνιο Μπονίγια, καταδικασμένος για δολοφονία, έσωσε εκατοντάδες συντρόφους του γνωρίζοντας και ο ίδιος πως ούτε έτσι θα μπορούσε να εξιλεωθεί για τη μία ζωή που κάποτε αφαίρεσε με τα δικά του χέρια.
Αντίστοιχα συναισθήματα γέμισε και το γεγονός πως τα πιο πολλά θύματα προήλθαν από την εγκληματική αδιαφορία των δεσμοφυλάκων που έτρεξαν να σωθούν, αφήνοντας τους τροφίμους αβοήθητους και κλειδωμένους στα κελιά τους, βορά στην πύρινη κόλαση που ακολούθησε.
Οι μαρτυρίες θέλουν τον Μπονίγια να βρίσκεται στο νοσοκομείο των φυλακών όταν ξέσπασε η φωτιά. Δίχως δεύτερη σκέψη, ο «κοντός» βλέποντας τους φρουρούς να τρέχουν μακριά και έναν από αυτούς να έχει παραλύσει από το φόβο του, άρπαξε τα κλειδιά και άνοιξε όσα περισσότερα κελιά μπορούσε. Δεν έμεινε, μάλιστα, σε αυτό και όταν δεν είχε άλλο τρόπο για να συνεχίσει, δοκίμασε να σπάσει τις κλειδαριές με οποιοδήποτε αντικείμενο έβρισκε μπροστά του.
Όπως είπε και ο πρόεδρος της χώρας, Πορφίριο Λόμπο, δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς πως ο Μπονίγια έσωσε μόνος του πιο πολλές ζωές από όσες οι πυροσβέστες και οι υπόλοιποι διασώστες. Χωρίς αυτόν η δράση των Αρχών θα περιοριζόταν στο μακάβριο έργο του να περισυλλέξουν τα απομεινάρια των τροφίμων.
« Έθεσε τον εαυτό του σε απερίγραπτο κίνδυνο προκειμένου να σώσει τους συντρόφους του κατά τη διάρκεια αυτής της τραγωδίας », δήλωσε ο πρόεδρος στην τηλεόραση, προσθέτοντας πως θα δώσει χάρη στον απρόσμενο αυτόν ήρωα που θα έπρεπε να εκτίσει κανονικά λίγους ακόμη μήνες από την ποινή των 23 ετών στην οποία καταδικάστηκε όταν σε ηλικία 27 χρόνων κρίθηκε ένοχος για δολοφονία.
Το έγκλημα που τον έστειλε στη φυλακή διαπράχθηκε όταν ο Μπονίγια προσπάθησε να προστατέψει τον πατέρα του από την επίθεση τριών ανδρών στους οποίους χρώσταγε χρήματα. Ένας εξ αυτών κατέληξε νεκρός, δύο τραυματίστηκαν σοβαρά και ο «κοντός» πίσω από τα σίδερα. Ο πατέρας του, σε ηλικία 91 ετών πια, ξέρει πως σε λίγες μέρες θα έχει τη δυνατότητα να ξαναδεί το γιο του ελεύθερο.
Ο Μπονίγια, ο μοναδικός άντρας με τιμή, όπως τον αποκάλεσε ένας από τους συγκρατούμενούς του αρνείται πεισματικά να μιλήσει στους δημοσιογράφους. Άλλωστε, ό,τι είχε να πει το έκανε με τις πράξεις του. Και από αυτές κρίνονται όλοι…

Το μηδέν σαν πέρασμα

Όπως ο υλισμός με όλες τις μορφές του − την επιστημονική, την οικονομική, την ψυχολογική − σάρωσε ευτυχώς τη στείρα σπιριτουαλιστική ρητορική προτού να εισαγάγει κι αυτός με τη σειρά του ένα νέο βερμπαλισμό, έτσι και οι φιλοσοφίες του μηδενός είναι στην ουσία είναι καλό αντίδοτο στα γούστα της αστικής σκέψης, στη βλακώδη αισιοδοξία της, στον απατηλό ιδεαλισμό της και στη θετικιστική ισοπέδωση του πραγματικού που την χαρακτηρίζει. Ο ίλιγγος του μηδενός είναι μια καλή πνευματική θεραπεία για τον μικροαστό με την υπερβολική του αυτοπεποίθηση. […]
Καθετί που αφορά τον άνθρωπο δεν αναπτύσσεται παρά με κρίσεις, στις οποίες η άρνηση πρέπει να είναι πλήρης ώστε και η αναγέννηση να είναι πιο θαυμαστή. Βέβαια δεν αποκλείεται μια μέρα η άρνηση του ανθρώπου από τον άνθρωπο να σπρώξει την τρέλα μέχρι την καταστροφή του ανθρώπου από τον ίδιο τον άνθρωπο. Βλέπουμε κιόλας να κατασκευάζονται κάτω από τα μάτια μας τα σχετικά τεχνικά μέσα. Είναι πολύ χαρακτηριστικό, ότι όλος ο 19ος αιώνας ονειρεύτηκε τη σύνθεση της ύλης και ο 20ος ήρθε να κάνει το όνειρο αυτό εφιάλτη, εφευρίσκοντας τη διάσπαση του ατόμου. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι ίσως παρά ένας άφρων. […]

Από εδώ και στο εξής η μεγάλη τρέλα συντροφεύει τη σοφία μας όπως ο θάνατος τη δύση της ζωής. Κι αυτό θα δυσκολέψει τη σοφία μας − σίγουρα έβαλε κιόλας τέλος στη χαρωπή δημοκρατία των σοφών επιστημόνων. Η ευτυχία είναι μια καινούργια ιδέα για την Ευρώπη, έλεγε ο Σαιν Ζυστ στην χαραυγή της φιλελεύθερης εποχής. Σήμερα, στον ορίζοντα των λαών την ευτυχία την έχει αντικαταστήσει η αγωνία. Η αγωνία ξανάγινε σύντροφος του ανθρώπου με τα μέσα ακριβώς εκείνα, με τα οποία καυχιόταν πως θ’ απαλλαγεί οριστικά από αυτήν. […]
Μέσα στην καρδιά αυτής της κρίσης πρέπει να βοηθήσουμε ταυτόχρονα για τη μονιμότητα του ανθρώπου και για την αλλαγή. Ανάμεσα στη μηδενιστική μανία, στην επαναστατική βούληση και στην έννοια της ζωντανής παράδοσης υπάρχουν κοινά μυστικά σημεία: είναι η αντίθεσή τους στο πνεύμα του συντηρητισμού. Η σημερινή επανάσταση πρέπει να δώσει στον σύγχρονο άνθρωπο ένα λόγο ύπαρξης, ζωής και θανάτου, και πρωτίστως μια υπόσταση.

Emmanuel Mounier, «Qu’ est-ce que le personnalisme?» (εκδ. Du Seuil, Παρίσι, 1946).

Ο Μουνιέ (1905-1950), μαθητής του Charles Péguy, ψυχή του περσοναλιστικού ρεύματος στη Γαλλία και ιδρυτής του περίφημου περιοδικού Esprit το 1932, υποστήριξε με πάθος μια «προσωποκεντρική και κοινοτιστική επανάσταση», την οποία αντιπαρέθετε τόσο στο φιλελεύθερο αστικό ατομισμό όσο και στον μαρξιστικό κολλεκτιβισμό.

Δεν υπάρχουν υποθηκευμένες ζωές

«Στην ιστορία μιας ζωής, δεν έχουμε παρά ένα πρόβλημα να λύσουμε: το πρόβλημα που δίνει νόημα στην ύπαρξή μας και επιβάλλει ένα στιλ στις σχέσεις μας».
Μπορεί να ακούγεται πολυτελές πλεονέκτημα αλλά αποτελεί βασικό δομικό υλικό της ψυχοσύνθεσης και της υπαρξιακής ραχοκοκαλιάς μας.
Μπορεί να φαίνεται ως επακόλουθο μιας πορείας, αλλ’ είναι αυτός καθ’ εαυτός ο σχεδιασμός της πορείας. Δίχως νόημα ύπαρξης, η ζωή γίνεται αδιάβατη. Αποδεικνύεται έρημος Σαχάρα.
Το υποστηρίζει και το αποδεικνύει στο βιβλίο του «Ο ευαίσθητος εαυτός» (εκδ. «Λιβάνη») ο ψυχίατρος, ηθολόγος και ψυχαναλυτής Μπόρις Σιρούλνικ. Και ο ίδιος παιδί που μεγάλωσε σε Ίδρυμα, αποτελώντας ένα από τα υποτιθέμενα «καμένα από χέρι παιδιά», κατόρθωσε να αποδείξει πρώτα με τη ζωή του (σπουδάζοντας), κατόπιν με το έργο του (ερευνώντας) πως στη ζωή, τελικά, δεν υπάρχουν καταδικασμένες περιπτώσεις.
Αυτό ακριβώς είναι που υποστηρίζει και στο βιβλίο του.
Επικαλούμενος διάσημους καλλιτέχνες και δημιουργούς που κατόρθωσαν με το έργο τους και ξέφυγαν από το βούρκο των παιδικών τους χρόνων.
Αλλά και άλλους, που μονάχα το φάντασμά τους αντικρίσαμε, αγαπήσαμε, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο και τσάκισαν, έσπασαν όπως η Μέριλυν Μονρόε σαν πορσελάνινη κούκλα.
Στον αντίποδά της ο μεγάλος Δανός παραμυθάς, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Ο οποίος παρά την επιμονή του να δηλώνει «η ζωή μου είναι ένα ωραίο παραμύθι, πλούσιο και ευτυχισμένο», χρειάστηκε να βιώσει μια κατ’ ουσία παντελώς άθλια ζωή: Η μητέρα του εξαναγκάστηκε να γίνει πόρνη από την ίδια τη μητέρα της. Με τον μικρό Χανς στην κοιλιά το έσκασε από το σπίτι κι έγινε πλύστρα, προτού πεθάνει αλκοολική και αγράμματη, σε μία κρίση τρομώδους παραληρήματος, ενώ ο άντρας της παραφρόνησε κι αυτοκτόνησε.
Παρ’ όλον, όμως, που ο κόσμος του μικρού Άντερσεν «έμελλε να οργανωθεί γύρω από μια, σε πρώτη όψη, παράδοξη «υπέροχη δυστυχία», όπως υπογραμμίζει στον πρόλογο του βιβλίου η ψυχολόγος και συγγραφέας Φωτεινή Τσαλίκογλου, «μέσα από την τέχνη ο μικρός Χανς μεταμορφώνει το βούρκο σε ποίηση, την οδύνη σε έκσταση, υπερβαίνοντας τους ίσκιους της καταγωγής του για να ζήσει μέσα στη φωτεινότητα της αγάπης και την παράξενα σαγηνευτική ομορφιά των μύθων της πολιτισμικής του παράδοσης».
Η ανάκαμψη δεν είναι ουτοπία, υποστηρίζει ο συγγραφέας και ψυχίατρος. Στηρίζοντας ολόκληρο το βιβλίο στο τι είναι, τελικά, αυτό που κάνει άλλους ν’ αντέχουν και κάποιους άλλους να καταποντίζονται στα τάρταρα, να χάνονται.
Η μαγική έννοια της ανθεκτικότητας, ευθύνεται για όλα αυτά.
Και για τον Σιρούλνικ «ανθεκτικότητα» σημαίνει τη δυνατότητα που έχει ένα πρόσωπο αντιμέτωπο με οδυνηρές καταστάσεις να κινητοποιεί μηχανισμούς άμυνας που του επιτρέπουν να απορροφήσει το σοκ, να ανταπεξέλθει και να αντλήσει από αυτό οφέλη.
Και φυσικά δεν τα γράφει όλα αυτά «αβρόχοις ποσί».
Η ατομική του ιστορία, όπως μας πληροφορεί, η Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι μια ιστορία ανθεκτικότητας και ανάκαμψης: Ορφανός, γεννημένος το 1937 στο Μπορντό της Γαλλίας από γονείς ρωσικής καταγωγής που εκπατρίζονται, μεγαλώνει σε ίδρυμα και γεμίζει το κενό της καθημερινότητάς του παρατηρώντας μυρμήγκια. Μέρες ολόκληρες, ξαπλωμένος μπρούμυτα, προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει με αυτά τα έντομα. Δεν είναι, λοιπόν, να απορεί κανείς που στόχος του έγινε να κατανοήσει και να θεραπεύσει την οδύνη.
Και επειδή «γράφουμε με αυτό που είμαστε» το βιβλίο του είναι ακριβώς αυτό: φαναράκι που υποδεικνύει με τον πιο μεταξωτό τρόπο, το πώς θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την οδύνη. Διότι τραύματα υπάρχουν για τον καθένα, και περισσότερο από μια φορά στη ζωή.
Αντιτασσόμενος με όλη του την ψυχή «σε κάθε μορφή προδιαγεγραμμένης ερμηνείας της ύπαρξης» ο συγγραφέας, υποστηρίζει πως έτσι ή αλλιώς η απουσία και το ανέφικτο είναι η κινητήρια δύναμη της δημιουργίας. Το μόνο που οφείλουμε εμείς να κάνουμε, είναι να αντέξουμε. Και οι σελίδες του βρίθουν από ιστορίες επιβιωσάντων: Μαρία Κάλλας, Μέριλιν Μονρόε, Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, Πρίμο Λέβι, Χόρχε Σεμπρούν είναι μονάχα ελάχιστοι μέσα από αυτούς που έζησαν μια ζωή που έμοιαζε να είναι εξαρχής υποθηκευμένη.
Όσο για το βιβλίο του, σίγουρα, πρόκειται για το πιο αισιόδοξο βιβλίο της γης. Εφόσον αποδεικνύεται πως η έλλειψη, και άρα το τραύμα, είναι πάντα από τη πλευρά της ζωής.
Τα ολοζώντανα παραδείγματα το αποδεικνύουν. Και πάνω απ’ όλα ο ίδιος ο συγγραφέας, όχι μονάχα με την αμεσότητα, την ποιητικότητα, τη λογοτεχνικότητα ή με το επιστημονικό βάθος του. Αλλά το υπογράφει κιόλας. Με την ίδια του τη ζωή.

EuropaNova

Ο κόσμος διασχίζει μια ζώνη μεταπτώσεων τροφοδοτούμενη από οικονομικές και χρηματοοικονομικές ανισορροπίες οι οποίες θίγουν ιδιαιτέρως την Ευρώπη, μια ήπειρο ιστορικά κυρίαρχη, που επιβραδύνει. Στο εθνικό επίπεδο, αυτό μεταφράζεται σε μια απώλεια εμπιστοσύνης των συμπολιτών μας, μια αναδίπλωση στον εαυτό μας και μια άνοδο των λαϊκισμών και των εθνικισμών.

Είναι εύκολο γι’ αυτούς να κατηγορούν την Ευρώπη και ένα από τα σημαντικότερα σύμβολά της, το ευρώ, που γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος για όλα μας τα κακά. Ωστόσο, δεδομένων των σημερινών διακυβευμάτων, αλλά και όσων έρχονται, για τις κοινωνίες μας και την μεγεθυνόμενη και πολύπλοκη δυναμική της παγκοσμιοποίησης, δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική από ένα επαναδιατυπωμένο και ανανεωμένο ευρωπαϊκό σχέδιο, το οποίο επιπλέον θα φέρνει συγκεκριμένες λύσεις, θα είναι φορέας νοήματος.

Από το τέλος του ψυχρού πολέμου, ο κόσμος γνώρισε μιαν εξέλιξη συναρπαστικής ταχύτητας και εύρους, η οποία άλλαξε σε βάθος τον τρόπο ζωής μας: τον τρόπο με τον οποίο δουλεύουμε, τον τρόπο που καταναλώνουμε, τον τρόπο που ταξιδεύουμε, τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους… Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση δεν είναι παρά το πιο πρόσφατο επεισόδιο μιας σειράς γεγονότων τα οποία κλόνισαν τις βεβαιότητές μας και το σύστημα αξιών μας. Για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία της Ευρώπης, φοβόμαστε ότι τα παιδιά μας θα είναι λιγότερο ευνοημένα από εμάς. Και είναι αλήθεια ότι η κατάσταση των οικονομιών μας δεν είναι λαμπρή: αδύναμη οικονομική ανάπτυξη, ανεργία στα ύψη, τεράστια υπερχρέωση των κρατών… Και ακόμη περισσότερο ότι, παρά τα σχέδια ανάκαμψης, έπειτα τα σχέδια λιτότητας της πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών κρατών, δε βλέπουμε πως αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να βελτιώσουν κάτι περισσότερο από την εμπιστοσύνη των χρηματοοικονομικών αγορών.

Οι υπεύθυνοι πολιτικοί φαίνονται αδύναμοι να βρουν λύσεις, ασχολούνται περισσότερο με τις επόμενες εκλογές παρά με την ανάγκη να ανταποκριθούν στις έγνοιες των πολιτών. Αυτό, σε κάθε περίπτωση, προκύπτει από το τελευταίο ετήσιο βαρόμετρο του Cevipof (κέντρου έρευνας των Πολιτικών Επιστημών) για την εμπιστοσύνη των Γάλλων: περισσότερο από το 83% των ατόμων που σφυγμομετρήθηκαν από την Opinion Way θεωρούν ότι «οι υπεύθυνοι πολιτικοί, εν γένει, νοιάζονται λίγο ή καθόλου» για ανθρώπους όπως αυτοί.

Και είναι εκεί που τα εθνικιστικά κόμματα και άλλοι εξτρεμιστές επιτίθενται! Το Εθνικό Μέτωπο (Front National), οι Αληθινοί Φιλανδοί, (19% στις βουλευτικές εκλογές της 17^ης του προηγούμενου Απριλίου στη Φιλανδία), ή τα άλλα εξτρεμιστικά ευρωπαϊκά κόμματα δε σταμάτησαν να καταγράφουν επιτυχίες από την αλλαγή του αιώνα. Ποιες είναι οι συνταγές τους; Οι απλοϊκές απαντήσεις σε πολύπλοκα προβλήματα, η απόρριψη της μετανάστευσης, που για αυτούς είναι υπεύθυνη για την αυξανόμενη ανεργία, και τέλος ο έντονος ευρωσκεπτικισμός: Η Ευρώπη κατηγορείται πράγματι ότι είναι «ο δούρειος ίππος» της παγκοσμιοποίησης και ανίκανη να δώσει λύσεις. Κι όμως, αν το κοιτάξουμε από λίγο πιο κοντά, φαίνεται αμέσως ότι οι απαντήσεις που δίνουν αυτά τα κόμματα είναι εύκολα αμφισβητήσιμες και κυρίως, απαντήσεις μιας άλλης εποχής.

Αναφορικά με την έξοδο από το ευρώ για παράδειγμα, πέραν των δύσκολα προβλεπόμενων πολιτικών συνεπειών από τη μια χώρα στην άλλη, η πλειοψηφία των οικονομολόγων εκτιμούν ότι θα ήταν καταστροφική. Η τράπεζα ING υπολόγισε την επιρροή της διάσπασης της ευρωζώνης σε μια μελέτη που εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2010: για τη Γαλλία, θα προκαλούσε μια υποτίμηση κοντά στο 20% του νομίσματός μας, η θετική επίδραση στις εξαγωγές θα μηδενιζόταν από την αρνητική επίδραση στις εισαγωγές, η οικονομία μας θα γνώριζε μια ύφεση με πτώση κατά 10% του ΑΕΠ σε τρία χρόνια, μια άνοδο της ανεργίας στο 13,8%... Επιπλέον, ο πληθωρισμός θα είχε μια αρνητική επίδραση στην αγοραστική δύναμη των Γάλλων. Τέλος, η επιβάρυνση του χρέους του κράτους που κατέχεται από τις ξένες επενδύσεις (70% του συνόλου) θα υπερτιμούνταν και θα χρειαζόταν να διπλασιαστεί ο φόρος επί του εισοδήματος των Γάλλων, ώστε να μην κηρύξει το κράτος χρεωκοπία.

Ως προς τη μετανάστευση, χρειάζεται επειγόντως να εξηγήσουμε απλώς ότι δεν είναι αυτός ο λόγος της ανεργίας και ότι οι θέσεις εργασίας που κατέχουν οι μετανάστες δεν είναι αυτές που θέλουν οι άνεργοι Γάλλοι διότι αυτές είναι πιο επίπονες, λιγότερο καλοπληρωμένες και δεν αντιστοιχούν στις προσδοκίες ενός ορισμένου αριθμού συμπολιτών μας. Άλλωστε δεδομένης της δημογραφικής κατάρρευσης στην Ευρώπη, η μετανάστευση θα είναι όλο και πιο απαραίτητη. Από το 2015, η δημογραφική εξέλιξη του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα είναι αρνητική. Κι όμως, για τους οικονομολόγους, ο πρώτος παράγοντας υπανάπτυξης είναι η μείωση του πληθυσμού. Άρα η μετανάστευση είναι η κινητήρια δύναμη της μελλοντικής οικονομικής ανάπτυξης της Ευρώπης. 

«ΕΝΑ ΝΕΟ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΟΡΑΜΑ»

Οι υπεύθυνοι πολιτικοί, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, πρέπει να έχουν το κουράγιο να απαντήσουν καθαρά σε αυτά τα ιδεολογικά επιχειρήματα και να αποδείξουν ότι το μέλλον των εθνών μας περνάει από μια αναγέννηση του ευρωπαϊκού σχεδίου. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο όπου εμφανίζονται νέες μεγάλες δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ινδία ή η Βραζιλία, πως νομίζουμε ότι ένα ευρωπαϊκό έθνος θα μπορούσε να τα βγάλει πέρα μόνο του; Σε ότι αφορά στη δυναμική της οικονομικής μεγέθυνσης για παράδειγμα στην καρδιά του «αντιδραστήρα» των κοινωνιών μας, χρειάζεται να καταστήσουμε πρώτα πιο αποτελεσματική την εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά. Η απομάκρυνση των εμποδίων με σκοπό την καλή λειτουργία της «πιο μεγάλης αγοράς του κόσμου», μιας δύναμης 550 εκατομμυρίων καταναλωτών, θα ενεργοποιούσε στην πραγματικότητα μια πηγή ενδογενούς ανάπτυξης με χαμηλότερο κόστος, στην οποία πρέπει να δώσουμε το προβάδισμα αυτήν την περίοδο του περιορισμού του προϋπολογισμού.

Τα περιορισμένα χρηματοοικονομικά περιθώρια για την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών εθνών είναι ένα επιπλέον επιχείρημα για την από κοινού συγκέντρωση των δυνάμεων μας στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό αληθεύει κυρίως για τις επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία οι οποίες θα μπορούσαν να μας επιτρέψουν να δημιουργήσουμε τις βιομηχανίες του μέλλοντος· αυτές θα προωθήσουν την οικονομική ανάπτυξη και θα δημιουργήσουν ειδικευμένες θέσεις εργασίας που θα μας επιτρέψουν –μόνο αυτές- να μειώσουμε την ανεργία. Τέλος, αναφορικά με τη μετανάστευση, πέραν του επιχειρήματος για το απαραίτητο εργατικό δυναμικό, είναι αναγκαίο να εγκαθιδρύσουμε ανάμεσα στην Ευρώπη και τους νότιους γείτονές της μια αληθινή πολιτική κινητικότητας και ενσωμάτωσης με βίζες εργασίας, με πανεπιστημιακές συνεργασίες, με την εναρμόνιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και των ειδικευμένων προγραμμάτων για τους μετανάστες κατά την επιστροφή τους στη χώρα τους. Αυτό είναι το καθήκον μας και αυτή είναι επίσης η καλύτερη λύση για να αναπτύξουμε ισορροπημένες και ειρηνικές σχέσεις γύρω από τη Μεσόγειο.

Αλλά η Ευρώπη οφείλει επίσης να απαντήσει στις πιο άυλες προσδοκίες των πολιτών της. Η εξέλιξη του κόσμου και της πολυπλοκότητάς του, η αναστάτωση των παραδοσιακών σημείων αναφοράς όπως η οικογένεια, η εργασία, η θέση της εργασίας, συνεισφέρουν στη δημιουργία ενός αισθήματος απώλειας των σημείων αναφοράς για το άτομο, το οποίο εκφράζεται κυρίως στις διάφορες έρευνες γνώμης, ιδιαιτέρως στους νέους. Έτσι, σύμφωνα με το δείκτη 2011 του Παρατηρητηρίου εμπιστοσύνης των γαλλικών Ταχυδρομείων, οργανισμού οικονομικής και κοινωνικής έρευνας, το 83% των νέων Γάλλων μεταξύ 15 και 25 ετών, σκέφτονται ότι ο κόσμος δεν πηγαίνει καλά και 71% δεν έχουν εμπιστοσύνη στο κράτος!

Απέναντι στους εθνικισμούς οι οποίοι παίζουν με αυτούς τους φόβους, το φόβο του άλλου και της υποβάθμισης, οι οποίοι εκθειάζουν την αναδίπλωση και το κλείσιμο των συνόρων, πρέπει να τολμήσουμε να εκφράσουμε εκ νέου την ιδέα ότι η Ευρώπη είναι επίσης ένα πολιτισμικό σχέδιο που βασίζεται σε ισχυρές αξίες όπως στην κατάργηση των διακρίσεων, την ανεκτικότητα, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα. Ότι αυτό είναι ένα ανθρωπιστικό σχέδιο, φορέας προόδου για το άτομο, μια δυναμική όπου η σχέση με τον άλλον είναι το κλειδί, το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας, και άρα και στον άλλον. Λίγο ιδεαλιστικό βεβαίως, αλλά χρειάζεται να είμαστε ιδεαλιστές για να προτείνουμε ένα νέο συλλογικό όραμα στην κοινωνία μας: μια αναγέννηση του ευρωπαϊκού σχεδίου.

Η Ευρώπη που οικοδομήσαμε έχει όντως ανεπάρκειες. Πρέπει να τις διορθώσουμε και αυτό περνάει μέσα από πιο επιθετικές πολιτικές, λιγότερη αφέλεια και μια ανανεωμένη πολιτική δυναμική που θα βρίσκει απήχηση στους πολίτες. Ο Ζαν Μονέ έλεγε: «δε συνασπίζουμε κράτη, ενώνουμε ανθρώπους». Σήμερα, δε φαίνεται να έχουμε άλλη εναλλακτική από μια πιο στενή ένωση των Ευρωπαίων γύρω από ένα κοινό σχέδιο.

Ο Τομάς Ουντάιγ (Thomas Houdaille) είναι γενικός γραμματέας του think-tank EuropaNova. Το EuropaNova, που δημιουργήθηκε το 2003, είναι ένας σύλλογος πολιτών που αφιερώνεται στην αποστολή «προώθησης μιας πολιτικής, ισχυρής και γενναιόδωρης Ευρώπης κινητοποιώντας τις νέες γενιές». Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Le Monde στις 6 Μαΐου του 2011. 

1+1

Ε, λοιπόν από μικρός είχα την μάλλον παράδοξη δοξασία πως ένα κι ένα δεν κάνουν κατ’ ανάγκη δύο, πως δύο και δύο δεν κάνουν κατ’ ανάγκη τέσσερα. Εκεί όπου οι άλλοι βλέπαν δύο εγώ δεν έβλεπα παρά ένα και ένα κι έτσι αδυνατώντας να δω ένα σύνολο ως άθροισμα πορευόμουνα προσπαθώντας να πείσω τον εαυτό μου ότι αφού όλοι οι άλλοι νομοτελειακά στο ένα κι ένα αντιλαμβάνονταν δύο εγώ πρέπει μοιραία να ήμουν παράφρων. Γιατί όμως να ήμουν εγώ ο τρελός; Τι είχαν οι άλλοι περισσότερο από μένα κι η δική τους εντύπωση βάραινε περισσότερο απ’ τη δική μου; Γιατί ετούτη η μαζική πίεση, ο φασισμός ν’ αναγνωρίσω τη λογική τους; Γιατί να μην είναι κάλλιστα όλοι οι άλλοι τρελοί; Ε, πώς να το κάνουμε τώρα, αφού ένα κι ένα δεν κάνουνε δύο! Ένας φυσικός νόμος δεν μπορεί να στηρίζεται στην νομοτελειακή αλληλουχία αιτίου αιτιατού αν το κάθε εγώ βλέπει διαφορετικά αποτελέσματα να εκπηγάζουν από διαφορετικά αίτια έτσι κι εγώ αποφάσισα πως δεν θα αναγνώριζα για νόμο φυσικό παρά ότι εγώ όριζα ως νόμο φυσικό. Βέβαια, αυτό προξενούσε ορισμένα προβλήματα διότι όταν εγώ έλεγα γυναίκα εκείνοι καταλάβαιναν άλογο. Τελικά μεγαλώνοντας ανακάλυψα πως ήμουνα θύμα μιας σκοτεινής διαπλανητικής συνωμοσίας. Ζούσα σ’ έναν κόσμο παρανοϊκών που από μιας αρχής το είχανε βάλει στόχο να τρελάνουν και μένα. Στερώντας μου την επικοινωνία θέλανε να με φυλακίσουν στον κόσμο τους να με κάνουνε να λέω τη γυναίκα γυναίκα και το άλογο άλογο. Κλείνοντας μου το στόμα θέλανε να μου κλείσουν όλους τους δρόμους όλες τις εναλλακτικές και ή να με φυλακίσουν στον κόσμο τους να με αυλίζουνε τις μέρες με λιακάδα ή να μ’ αφήσουνε να σαπίσω ελεύθερος αλλά μόνος μου στο δικό μου. Δεν θα τους περάσει όμως. Βάλθηκα λοιπόν να αποκαλύψω την ειδεχθή τους απάτη αποδεικνύοντας τους ότι ένα κι ένα δεν κάνουνε δύο καθόσον εγώ ο ίδιος που αντικρίζοντας με βλέπανε έναν δεν ήμουν στην ουσία ποτέ ένας παρά πολλοί μαζί συγκολλημένοι σ’ έναν. Αν κατάφερνα να τους κάνω να λένε δύο, τρία, πέντε, δέκα όταν θα αναφερόταν σε μένα θα είχα πετύχει το σκοπό μου διότι βέβαια ένα κι ένα δεν μπορούν ποτέ να κάνουνε δύο όταν το ίδιο το ένα δεν είναι ένα αλλά τουλάχιστον δύο. Τώρα όσο περνάνε τα χρόνια πείθομαι ολοένα και περισσότερο πως ένα και ένα δεν μπορεί δεν πρέπει να κάνουνε δύο αλλά ένα και ένα και πως δύο και δύο δεν πρέπει να κάνουνε παρά ένα και ένα και ένα και ένα. Έτσι χτίζω πετραδάκι πετραδάκι το δικό μου πλανήτη δίνοντας στέγη σ’ όλους τους αποκλεισμένους παράφρονες που επιμένουν να λένε το ένα κι ένα ένα κι ένα. Κι όταν θα γίνουμε ένα ωραίο μεγάλο σύνολο από μονάδες και πια δεν θα έχουμε ανάγκη τη φυλακή τους θα τραγουδήσουμε όλοι μαζί με μια φωνή το χαρούμενο τραγούδι της αντεστραμμένης βαρύτητας τους όπου όλα θα είναι αληθινά και ένα και ένα θα κάνουνε ένα και ένα κι οι γυναίκες άλογα θα μας παίρνουνε καλπάζοντας μακριά τους τρυφερά κουβαλώντας μας μες στην αγέρινη αγκαλιά τους.

Pink Floyd - Echoes