Α-πιστία

Μια κοινωνία όπου η πίστη είναι μέρος ονόματος τράπεζας, όπου κάποιος πληρώνει ή πληρώνεται με πιστωτικές κάρτες, όπου αποκτά ή χάνει πίστωση, όπου καλείται να επενδύσει από καθαρή πίστη στο λαμπρό μέλλον μελλοντικών αξιών, και όπου κυριαρχεί ένα σύστημα που ονομάζεται χρηματοπιστωτικό, δεν είναι κοινωνία χωρίς πίστη. Ούτε γίνεται αυτό που ο Μαρξ ονόμασε "salto mortale" από το κεφάλαιο στο εμπόρευμα και πίσω χωρίς το αποφασιστικό βλέμμα του πιστού. Η αμφισβήτηση της πίστης, ο σαρκασμός που επιφυλάσσεται για όσους επιμένουν να πιστεύουν "ακόμα" (και το υπονοούμενο είναι ασφαλώς ότι τώρα δεν είναι καιρός για πίστη, ότι η στιγμή της πίστης έχει προ πολλού παρέλθει) δεν γίνεται από αυτούς που δεν πιστεύουν αμετάβατα, αλλά από αυτούς που δεν πιστεύουν σε κάτι συγκεκριμένο: δεν υπάρχει σκεπτικισμός που να μην είναι ταυτόχρονα τυφλή πίστη σε κάτι, έστω και αν αυτό είναι απλώς η αδιαφιλονίκητη ευφυϊα, οι υψηλότερες διανοητικές απαιτήσεις και το λεπτότερο γούστο του φερόμενου ως σκεπτικιστή.

Κατά την δεκαετία του 90, το κνίτικο "πρώτοι στα μαθήματα, πρώτοι στους αγώνες" έγινε βορά στο στόμα των ιδρυτών και των φερέφωνων του εγχώριου λαϊφσταϊλισμού ως συνώνυμο του ξεπερασμένου και αγκυλωτικού πουριτανισμού μιας πρόωρα γηρασμένης απ' την πολιτικοποίηση νεολαίας. Για να αντικατασταθεί από τι; Από τα 100 πράγματα που πρέπει να κάνεις ως τα 30 αν θες να λέγεσαι άντρας. Από τη βιομηχανία αυτο-απαρνημένου πορνό, νταβατζιλικικού και εκβιασμών με την οποία έκαναν καριέρα και λεφτά τα σηκωμένα φρύδια της αφ υψηλού ειρωνείας και της "σεξουαλικής απελευθέρωσης". Από την περιφρόνηση με την οποία αντιμετωπίζεται από τους εργοδότες ή τους καραβανάδες κάθε νεαρός ή νεαρή που εμφανίζεται για δουλειά με ένα διδακτορικό στο χέρι ("και τι νομίζεις ότι έκανες, ρε;" ή στο ευγενέστερο "καλά είναι αυτά, αλλά στον πραγματικό κόσμο δεσποινίς μου...") Από την ανάλογη περιφρόνηση με την οποία αντιμετωπίζεται κάθε ψελλισμένη αντίρρηση στο ότι αυτός ο κόσμος είναι ο καλύτερος εφικτός ή, εν πάσει περιπτώσει, ο μόνος μου αξίζουμε ("και ποιος νομίζεις ότι είσαι, ρε;") Ήταν, αυτή ήταν η ιστορική ετυμηγορία, πολύ αφελής η πίστη στην μαχόμενη γνώση, στην επικύρωση --όσο τετριμμένη και αν κατήντησε-- της θέλησης να ξεστραβωθείς ο ίδιος και να αλλάξεις τον κόσμο μαζί. Ήταν άξια διάβρωσης από την ειρωνεία των "πεπειραμένων" στα εγκόσμια. Από το όνειρο μιας μόρφωσης που δεν σε μετατρέπει σε αποξενωμένο εχθρό των αγράμματων και σκυμμένων προγόνων σου (γιατί αυτό ήταν το νόημα του συνθήματος, κύριοι Κωστόπουλοι), ήταν προτιμότερη, πιο απελευθερωμένη, λιγότερο ενοχική, η απαθής άγνοια.

Αλλά μην απελπίζεσαι! Κάθε φορά που πείθεσαι να σταματήσεις να πιστεύεις σε κάτι βλέπεις τους θιασώτες του σκεπτικισμού να αναλαμβάνουν οι ίδιοι τα λάβαρα της πίστης: ο ανελέητος σκεπτικιστής του χθες ("μα, παύση πληρωμών; ανέφικτο, φευ, ανέφικτο...") βροντοφωνάζει σήμερα, επαύριο των εκλογών για την τοπική αυτοδιοίκηση, το άκαμπτο πιστεύω του στην αλήθεια του σεναρίου της επαναστατικής ανατροπής, της πηγαίας λαϊκής ετυμηγορίας και της ανεπίστρεπτης κατάρρευσης του κάστρου του δικομματισμού. Γιατί βέβαια το θέμα δεν ήταν ποτέ η πίστη ενάντια στην απιστία. Ήταν πάντα η πίστη σε ένα πράγμα ενάντια στην πίστη σε ένα άλλο. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ τους; Αυτοί που βρίσκονται απέναντί μας γνωρίζουν πως να δίνουν στην πίστη τους κάθε φορά διαφορετικό όνομα: ανανέωση· ευρωπαϊσμός· αντι-δογματισμός· μεταμοντέρνο· πολυπολιτισμικότητα· μετα-ιδεολογική αντίληψη· πλουραλισμός. Στην πραγματικότητα, η πίστη των σκεπτικιστών που ξεχνούν τον σκεπτικισμό τους όταν παρίσταται η ανάγκη να κρατήσουν τα κοινωνικά γκέμια, είναι πάντα πίστη σε ένα πράγμα: στην αντεπανάσταση. Όχι ακριβώς στην κριτική αποδόμηση της επαναστατικής προοπτικής· μάλλον στη εκ των προτέρων διακύρηξη με κάθε τόνο και τρόπο της ιδέας ότι η προοπτική αυτή είναι ταυτόχρονα ανέφικτη και περιττή, εγκληματική και συνάμα ήδη διαθέσιμη χωρίς τον εαυτό της, υπό τη μορφή, ακριβώς, του αντιθέτου της. Πράγμα που εξηγεί γιατί αυτοί που πριν σε εγκαλούσαν για δογματική πίστη σήμερα σε εγκαλούν για κακότροπη δυσπιστία (και αύριο θα σε ξανα-εγκαλέσουν για ό, τι σε εγκαλούσαν πριν· η δική τους πίστη δεν δεσμεύεται απ' την ανάγκη συνέπειας με το παρελθόν, βλέπεις. Είναι "ανοιχτή" σε ένα μέλλον που για κάποιο διαβολικό λόγο έχει ήδη τη γεύση του ηγεμονικού παρόντος).

Το πρόβλημα όμως δεν ήταν ποτέ η πίστη σου στο επίπεδο της μορφής της· ήταν πάντοτε το περιεχόμενό της και αυτό που σου υπαγορεύει να σκέφτεσαι και να πράττεις. Αυτό πρέπει να ξεριζωθεί πάσει θυσία από μέσα σου, τη μια με την πιο φαρμακερή ειρωνεία, την άλλη με την πιο αμετροεπή αισιοδοξία· τη μια με τον πιο δύστροπο σκεπτικισμό, την άλλη με την πιο βιαστική ανακήρυξη της έλευσης της επί της γης ουτοπίας.

Τόσο στην πίστη σου όσο και στον σκεπτικισμό σου δώσε το σωστό τους --ανταγωνιστικό-- πολιτικό νόημα. Αλλιώς δεν είναι παρά άδειες λέξεις.