Σιέστα

Η λέξη σιέστα είναι ισπανική και προέρχεται από τα λατινικά sexta (hora), "η έκτη ώρα", δηλαδή το μέσον της ημέρας, "το μεσημέρι". Οι Ρωμαίοι χώρισαν την ημέρα, από την αυγή μέχρι το ηλιοβασίλεμα, σε δώδεκα "ώρες" ίσες μεταξύ τους αλλά άνισες όσον αφορά τις "εποχές".
Ο Τιερύ Πακό συνθέτει το εγκώμιο της σιέστας. Μιλάει για τις προσωπικές του εμπειρίες, ανατρέχει στην ιστορία, στην κοινωνιολογία, στην ζωγραφική, στις έννοιες του χρόνου και της εργασίας, για να καταλήξει σε ένα κεφάλαιο με τον υπέροχο τίτλο: "Η σιέστα ως αντίσταση".

Εναντίον τίνος; Εναντίον του "παγκόσμιου χρόνου", αυτού του παράγωγου της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας που διεισδύει παντού και, δίχως δυσκολία, προβάλλεται ως προφανές, ως αυταπόδεικτο, ως αδιαμφισβήτητο. Κι όμως, είναι η οικονομική οργάνωση -όπου όλα είναι καταγεγραμμένα λογιστικά, προσδιορισμένα ποσοτικά, ανακυκλώσιμα- που μας αποστερεί από τη χρήση αυτού του τόσο πολύτιμου αγαθού: του χρόνου.

Σύμφωνα με τον Λιούις Μάμφορντ, "η μηχανή-κλειδί της εποχής της εκβιομηχάνισης δεν είναι η ατμομηχανή αλλά το ρολόϊ... Η κανονικότητα του χρόνου που περνά επιβάλλει προοδευτικά πειθαρχία στους ανθρώπινους ρυθμούς και ρυθμίζει τους κανόνες εργασίας... Όταν θεωρούμε τη μέρα ως ένα αφηρημένο απόσπασμα χρόνου προς χρήση, δε θα κοιμηθούμε με τις κότες τα βράδια του χειμώνα. Θα εφεύρουμε τα κεριά, τό φωταέριο, τους ηλεκτρικούς λαμπτήρες, για να επωφεληθούμε απ' όλες τις ώρες της μέρας. Όταν αντιλαμβανόμαστε το χρόνο όχι ως μια διαδοχή εμπειριών, αλλά ως μια συλλογή ωρών, λεπτών, δευτερολέπτων, αποκτάμε τη συνήθεια να τον επιμηκύνουμε ή να τον αποταμιεύουμε... Απελευθερωμένος από τους φυσικούς κύκλους -τη μέρα και τη νύχτα, τις εποχές, τους χρόνους της ζωής κ.λπ.- ο πολίτης υποτάσσεται στον εξαναγκαστικό χρόνο, τον ορισμένο από τον αμείλικτο αυτοματισμό..."

Η λέξη "ελευθερία" δεν έχει νόημα παρά μόνο αν υπάρχει έλεγχος του καθενός στο χρόνο του. Η ελεύθερη διάθεση του χρόνου του είναι η εγγύηση της αυτονομίας του. Αυτή η εξατομίκευση του χρόνου δε σημαίνει έλλειψη πολιτικής συνείδησης, άρνηση σεβασμού των "κανόνων" που όλη η ζωή μέσα στην κοινωνία υπαγορεύει, περιφρόνηση του άλλου, αναδίπλωση στις ατομικές μικροανέσεις, μα αντίθετα, δηλώνει τη θέληση να είναι κανείς συμβατός με το χρόνο του, με σκοπό να διασφαλίζει την παρουσία του στον κόσμο, μαζί και μέσω άλλων.

Σιέστα σημαίνει να συνθηκολογήσουμε με τον ημερήσιο ύπνο, να αποτίσουμε φόρο τιμής σ' αυτόν, να αποδεχτούμε τη συντροφιά του αφήνοντας την πόρτα ανοιχτή στην ονειροπόληση... Η σιέστα είναι ένας χρόνος που εμπεριέχει την τέχνη της ζωής!

Μια κοινωνία που επιβάλλει σε όλους να αναπνέουν εν χορώ, να εργάζονται με τα ίδια ωράρια, να ζουν ομοιογενώς, είναι μια κοινωνία απολυταρχική καταδικασμένη στην παρακμή... Η σιέστα είναι μια επανιδιοποίηση του δικού μας χρόνου, έξω από τον έλεγχο του ρολογιού. Η σιέστα είναι μέσον χειραφέτησης.

Η σιέστα δεν χρειάζεται καμιά ρασιοναλιστική, λογική, κανονιστική εξήγηση. Γεννιέται πάλι και πάλι. Έρχεται κοντά μας και αρραβωνιάζεται τη ραθυμία μας, μας πειράζει, μας στέλνει τις ακτίνες της, μας δυναμώνει. Είναι αυτός ο νεκρός μα τόσο ζωντανός χρόνος.

Το να χορεύει κανείς τη ζωή του σημαίνει να αντιλαμβάνεται τους ρυθμούς, να εξοικειώνεται με τα νευρο-βιολογικά του "ρολόγια", να δημιουργεί τα "βήματα" που ταιριάζουν καλύτερα στην προσωπικότητά του, να αφυπνίζει τη μικρή μουσική του που τραγουδά μέσα του. Το μοίρασμα του εικοσιτετραώρου στα δύο -σε μέρα και νύχτα- κι έπειτα σε "στιγμές", το περιεχόμενο των οποίων μας έχει υπαγορευτεί, δεν μπορεί να αντιβαίνει στη δική μας κυριαρχία πάνω στους χρόνους μας. Το να θέσουμε το ζήτημα της σιέστας σημαίνει να αναρωτηθούμε σχετικά με το χρόνο εργασίας.    

Ουτοπική πεποίθηση ίσως αλλά οι διεκδικήσεις των εργαζομένων (κι όχι των καταναλωτών) θα έπρεπε να στοχεύουν περισσότερο στη δραστική μείωση του χρόνου εργασίας απ' ότι στην αύξηση μισθού. Εξασφαλίζοντας μια αξιοπρεπή διαβίωση θα μπορούσαν να εργάζονται όλοι και να απολαμβάνουν, κατά βούληση, τον ελεύθερο χρόνο τους!